GSEB Solutions for Class 10 Social Science

જવાબ :

ભારતની માટીકામની કલા વિષે ટૂંકનોંધ લખો. અથવા પ્રાચીન ભારતના માટીકામના વારસા અંગે જણાવો. અથવા માટી અને માનવીનો પ્રાચીન સંબંધ વર્ણવો.

જવાબ: પ્રાચીન યુગમાં લોકો માટીથી બનાવેલા પાત્રોનો ઉપયોગ કરતા હતા. કારણ કે હજુ સુધી ધાતુની શોધ થઇ ન હતી.

     માટી માંથી રમકડા, ઘડો, કોડિયું, કુલડી માટલી, ઇંટો, ચુલા વગેરે સાધાનો બનાવામાં આવેલા હતા. અનાજ સંગ્રહ કરવાની કોઠીઓ, દૂધ, દહીં, છાસ, ઘી, તેલ વગેરે પ્રવાહી ભરવાના સાધનો, મકાનની દીવાલો પર માટી અને છાણથી લીંપણ કરવામાં આવતું હતું.

     પ્રાચીન કાળથી ભારતમાં પકવેલી અને કાચી માટીના વાસણો બનતા હતા. આ સમગ્ર બાબતનો પરિચય આપણને ગુજરાતના મહેસાણા જીલ્લાના લાંઘણજ માંથી અને તેલંગણાના નાગાર્જુનકોડા માંથી મળી આવેલા માટીના વાસણોના અવશેષો પરથી મળે છે. ઉપરાંત લોથલ, મોહેંજો-દડો અને હડપ્પા સંસ્કૃતિના અવશેષો માંથી માટી માંથી બનાવેલા લાલ રંગના પવાલા, રકાબી, બરણી,વગેરે વસ્તુઓ મળી આવ્યા છે. વાસણો બનાવવાના કુંભારના ચાકડાને પ્રાચીન ભારતનું પ્રથમ યંત્ર માનવામાં આવે છે.

     આજે પણ નવરાત્રીના તહેવારમાં કોરેલો માટીનો ઘડો કે જેમાં દીવો મુક્યો હોય તેવા ગરબા જોવા મળે છે.

જવાબ :

ભારતમાં કુલ ૭૫૧૭ કી.મી. જેટલો દરિયા કિનારો છે. જેથી હીરા- મોતીની ઉપજ મોટા પ્રમાણમાં થાય છે. દરિયાપારના દેશોમાં ભારતનો હીરા- મોતીનો વેપાર અને ભારતના નિપૂર્ણ તથા કુશળ કારીગરોએ બનાવેલા ઘરેણાની ખુબ જ માંગ છે. જગવિખ્યાત કોહિનૂર અને ગ્રેટ મુઘલ હીરો પણ ભારતનો છે. ભારતના લોકો અને રાજા- મહારાજાઓ આભૂષણોના શોખીન હતા.

     પરિણામે રાજા-મહારાજાઓ, શ્રીમંતો,વગેરે વિવિધતા પૂર્ણ હીરા-મોતીના આભૂષણો પહેરતા હતા. આ ઉપરાંત તેઓ માણેક, હીરા, પન્ના, પોખરાજ, નીલમ, વગેરેનો ઉપયોગ પણ વસ્ત્રોની સજાવટમાં કરતા હતા.

     રાજા, નવાબો, બાદશાહો વગેરે સિંહાસનો, મુગટો, માળાઓ,બાજુબંધ વગેરે બનાવવા હીરા- મોતી અને રત્નોનો ઉપયોગ કરતા હતા.

     ગુજરાતમાં મોતી કામનો વધુ ઉપયોગ થાય છે. અહી મોતીના તોરણો,         માળાઓ, કળશ, ઘૂઘરા, પછીત, બારી, લગ્નના શ્રીફળ, ઈંઢોણી, પંખા, બળદ માટેના મોડિયા વગેરે ગૂંથીને મોતીમાંથી બનાવામાં આવે છે.

     સમગ્ર દુનિયામાં ભારતનો સોના- ચાંદીના રંગીન મીનાકારીગરી કામનો અવ્વલ નંબર રહ્યો છે. સોના-ચાંદીની બનાવટો, માળા, હાર, વીંટી, કંગન, ચાવીઓના જુડા, વગેરેમાં લાલ, લીલા, વાદળી રંગોથી મીનાકારીકામ કરવામાં આવે છે. જયપુર, લખનૌ, દિલ્હી, વારાણસી, હૈદરાબાદ વગેરે જગ્યાએ આ કામના નિષ્ણાત કારીગરો વસ્યા છે.

જવાબ :

રૂની પૂણીમાંથી તાંતણા ખેંચી તેમાં વળ ચઢાવી એક બીજાની પક્કડમાં જોડી લાંબો દોરો તૈયાર કરવાની કળાને કાંતણ કહે છે. ભારતની આઝાદીની ચળવળમાં ‘સ્વદેશી અપનાવો, સ્વાવલંબન બનો’ એ ગાંધીજીની ચળવળ જાણીતી છે. વણાટકલાને ગૃહઉદ્યોગનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે.

     પ્રાચીન કાળથી ભારત વસ્ત્રવિધામાં જાણીતું છે. ભારતના કુશળ કારીગરો ઢાકાની મલમલમાંથી દીવાસળીની પેટીમાં સમાઈ જાય તથા વીંટી માંથી પસાર થઇ જાય તેવા રેશમી વસ્ત્રોનો તાકો અને સાડીઓ બનાવતા હતા.

     કાશ્મીરના ગાલીચા, પાટણના પટોળા, કાંજીવરમ તેમજ બનારસી સાડીઓ, રાજસ્થાનની બાંધણીઓ જેવા હાથ વણાટના બેનમૂન હુન્નર એ ભારતની આગવી ઓળખ છે.

     ગુજરાતમાં સોલંકી કાળના સુવર્ણકાળ દરમિયાન તે વખતની રાજધાની પાટણનગર( પાટણ) માં સાળવીઓ અહી આવીને વસ્યા હતા. તથા તેમના કૌશલ્યને કારણે પાટણના પટોળા જગવિખ્યાત બન્યા હતા.

     પાટણનો આ હુન્નર ૮૫૦ વર્ષ કરતા પણ જૂનો છે. પાટણમાં બનતા આ રેશમી વસ્ત્રને ‘બેવડ- ઇક્ત’ (ઇક્ત વણાટ) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

     આ વસ્ત્રમાં બંને બાજુ એક જ ભાત દેખાય છે. જેથી તેને બંને બાજુ પહેરી શકાય છે. તથા તે ટકાઉ અને રંગ ન જતો હોવાથી કહેવત પણ પડી છે કે “ પડી પટોળે ભાત ફાટે પણ ફીટે નહી”

જવાબ :

1) - C
2) - D
૩) - B
4) - A

જવાબ :

1) - B
2) - A
3) - D
4) – C

જવાબ :

1) - D
2) - C
3) - A
4) – B

જવાબ :

1) - C
2) - A
3) - B
4) – D

જવાબ :

1) - B
2) - D
3) - A
4) – C