GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : કે ત્રિપુટીના ત્રણ તત્વોને પરમાણ્વીય દળના ચઢતા ક્રમમાં ગોઠવવામાં આવે ત્યારે મધ્યમાં રહેલા તત્વોનું દળ અન્ય બે તત્વોના પરમાણ્વીય દળના લગભગ સરેરાશ જેટલું થાય છે.

જવાબ : ડોબરેનરના ત્રિપુટીના નિયમનું ઉદાહરણ:  
લિથિયમ, સોડિયમ અને પોટેશિયમ ધરાવતી ત્રિપુટીઓ લો,
આ ત્રણેય તત્વોના દળ અનુક્રમે ૬.૯ , ૨૩.૦ અને ૩૯.૦ છે. અને ત્યારબાદ, લિથિયમ અને પોટેશિયમના પરમાણ્વીય દળની સરેરાશ કાઢીએ તો,
લિથિયમ અને પોટેશિયમના પરમાણ્વીય દળની સરેરાશ ૨૨.૯૫ જેટલી થાય છે. અને સોડિયમનો પરમાણ્વીય દળ ૨૩ છે.

જવાબ : ડોબરેનરે ૧૮૧૭ના વર્ષમાં તત્વોના વર્ગીકરણ માટેનો નિયમ આપ્યો હતો

જવાબ : ન્યૂલેન્ડના અષ્ટકના નિયમ: દરેક આઠમાં નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મો પહેલા નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મને મળતા આવે છે.
આ રીતે તેણે સંગીતના સુરો સાથે તુલના કરીને એક અષ્ટક બનાવ્યું, જેને અષ્ટકનો સિદ્ધાંત કહેવાય છે.

જવાબ : ન્યૂલેન્ડે ૧૮૮૬ના વર્ષમાં તત્વોના વર્ગીકરણ માટેનો અષ્ટક નિયમ આપ્યો હતો

જવાબ : 1. લિથિયમ, સોડીયમ અને પોટેશિયમ
2. કેલ્શિયમ, Strontium, બેરિયમ
3. ક્લોરિન, બ્રોમિન, આયોડીન   

જવાબ : ન્યૂલેન્ડના અષ્ટકનો નિયમ કેલ્શિયમ તત્વ સુધી લાગુ પાડી શકાયો

જવાબ : મેન્ડેલીફે તત્વોને તેમના મૂળભૂત ગુણધર્મો, પરમાણ્વીય દળ, અને રાસાયણિક ગુણધર્મોની સામ્યતાને આધારે વર્ગીકૃત કર્યા હતા. 

જવાબ : મેન્ડેલીફે પોતાના આવર્તકોષ્ટક બનાવવાની શરૂઆત કરી ત્યારે કુલ ૬૩ તત્વો જાણીતા હતા.

જવાબ : મેન્ડેલીફે તેના આવર્તકોષ્ટકના રાસાયણિક ગુણધર્મોમાં ઓક્સિજન અને હાઈડ્રોજન વચ્ચે બનતા સંયોજનો પર ધ્યાન આપ્યું હતું. 

જવાબ : ગેલીયમ સિવાયના બે તત્વો જર્મેનિયમ અને સ્કેન્ડિયમ વિશે જાણ થઇ છે. જેના માટે મેન્ડેલીફે પોતાના આવર્તકોષ્ટકમાં ખાલી સ્થાન છોડ્યું હતુ. 

જવાબ : એકા-બોરોન: સ્કેન્ડિયમ, એકા-એલ્યુમિનિયમ: ગેલિયમ,  એકા-સિલિકોન: જર્મેનિયમ

જવાબ : કોઈ પણ તત્વોના જુદા જુદા પરમાણું કે જેના રાસાયણિક ગુણધર્મો સમાન હોય પણ તેના પરમાણ્વીય દળ જુદા જુદા હોય તેને તે તત્વોના સમસ્થાનિકો કહે છે.   

જવાબ : મેન્ડેલીફે ન શોધાયેલ તત્વો માટે જગ્યા છોડી રાખી હતી. તેણે આગાહી કરી રાખી હતી કે આ સ્થાન માટે યોગ્ય તત્વો ભવિષ્યમાં મળશે.

જવાબ : આધુનિક આવર્તકોષ્ટકની રચના હેન્રી મોસેલે નામના વિજ્ઞાનીએ અને ૧૯૧૩ના  વર્ષમાં કરી હતી

જવાબ : તત્વોના ગુણધર્મો તેમના પરમાણ્વીય ક્રમાંકના આવર્તનીય વિધેય છે. 

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકમાં ઉભા સ્તંભને સમૂહ કહેવાય છે 

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકમાં આડી હરોળને આવર્ત કહેવાય છે 

જવાબ : આધુનિક આવર્તકોષ્ટકમાં ૧૮ ઉભા સ્તંભ આવેલા છે

જવાબ : આધુનિક આવર્તકોષ્ટકમાં સાત આડી હરોળ આવેલી છે

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકમાં પ્રથમ દસ તત્વોમાં લિથિયમ અને બેરેલીયમ ધાતુઓ છે

જવાબ : હાઇડ્રોજન, લિથિયમ, સોડીયમ, પોટેશિયમ, રુબિડિયમ, સીઝીયમ, ફ્રાન્સિયમ

જવાબ : હાઇડ્રોજન તત્વની પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા 39 છે

જવાબ : સમૂહ એકના તત્વોમાં એક સંયોજકતા ઇલેક્ટ્રોન હાજર છે. 

જવાબ : આવર્તમાં ડાબીથી જમણી તરફ જતા સંયોજકતા પહેલા વધે છે 1 થી 4 અને પછી 0 થી 4 ઘટે છે. 

જવાબ : આ તત્વોની આ પ્રકારની ગોઠવણીને ડોબરેનર ત્રિપુટી કહે છે. ઉદાહરણ લિથિયમ, સોડિયમ અને પોટૅશિયમ છે.

જવાબ : (a) i. F અને Cl ii. Na અને K (b) ન્યૂલૅન્ડનો અષ્ટકનો નિયમ

જવાબ : સમાન ગુણધર્મવાળા તત્વોને એક જ જૂથમાં સાથે મૂકી શકાય છે.

જવાબ : ક્લૉરાઈડનું સૂત્ર XCl₄ છે. અને તે સહસંયોજક બંધન છે.

જવાબ : (i) F (ii) Cl

જવાબ : આ પ્રશ્ન-જવાબ Appમાં મુકવાના સમયે આધુનિક આવર્તકોષ્ટકનું ગ્રાફિક્સ મુકવું  (talk to prem sir)

જવાબ : સૌ પ્રથમ ૧૮૧૭ના વર્ષમાં જર્મન રસાયણશાસ્ત્રી ડોબરેનરે એક સમાન ગુણધર્મ ધરાવતા તત્વોને એક જ જૂથમાં ગોઠવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. 
ડોબરેનરે ત્રણ તત્વો ધરાવતા કેટલાક તત્વોના જૂથ ઓળખી કાઢ્યા અને તે તત્વોના જૂથને “ત્રિપુટી” એવું નામ આપ્યું હતું.
ડોબરેનરે દર્શાવ્યું કે ત્રિપુટીના ત્રણ તત્વોને પરમાણ્વીય દળના ચઢતા ક્રમમાં ગોઠવવામાં આવે ત્યારે મધ્યમાં રહેલા તત્વોનું દળ અન્ય બે તત્વોના પરમાણ્વીય દળના લગભગ સરેરાશ જેટલું થાય છે.
ડોબરેનરના ત્રિપુટીના નિયમનું ઉદાહરણ:  
લિથિયમ, સોડિયમ અને પોટેશિયમ ધરાવતી ત્રિપુટીઓ લો,
આ ત્રણેય તત્વોના દળ અનુક્રમે ૬.૯ , ૨૩.૦ અને ૩૯.૦ છે. અને ત્યારબાદ, લિથિયમ અને પોટેશિયમના પરમાણ્વીય દળની સરેરાશ કાઢીએ તો,
લિથિયમ અને પોટેશિયમના પરમાણ્વીય દળની સરેરાશ ૨૨.૯૫ જેટલી થાય છે. અને સોડિયમનો પરમાણ્વીય દળ ૨૩ છે. એટલે ડોબરેનરની ત્રિપુટીના નિયમ પ્રમાણે આપણે તત્વોનું વર્ગીકરણ કરી શકીએ.
આ નિયમની પણ કેટલીક મર્યાદાઓ હતી. 
કારણ કે ડોબરેનર, તે સમયે, માત્ર ત્રણ ત્રિપુટી જ શોધી શક્યા હતા. એટલે તત્વોને ત્રિપુટીમાં વર્ગીકૃત કરવાની પદ્ધતિ સફળ ન થઇ.

જવાબ : ડોબરેનરના નિયમની જેમ જ ન્યૂલેન્ડ નામના વૈજ્ઞાનિકએ પણ, તત્વના પરમાણ્વીય ક્રમાંકને આધારે તત્વોના વર્ગીકરણ કરવાનો નિયમ આપ્યો હતો.
સૌપ્રથમ ન્યૂલેન્ડે તત્વોને તેના પરમાણ્વીય દળના ચઢતા ક્રમમાં ગોઠવ્યા હતા. 
આ રીતે તેમણે સૌથી ઓછા પરમાણ્વીય દળ ધરાવતા હાઈડ્રોજન(H)થી શરૂઆત કરી અને 56માં તત્વ થોરિયમ(Zr) સુધી તેણે તત્વોની ગોઠવણી કરી હતી.
વર્ગીકરણ કર્યા બાદ ન્યૂલેન્ડે અવલોકન કર્યું અને તેમને જણાયું દરેક આઠમાં નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મો પહેલા નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મને મળતા આવે છે.
આ રીતે તેણે સંગીતના સુરો સાથે તુલના કરીને એક અષ્ટક બનાવ્યું, જેને અષ્ટકનો સિદ્ધાંત કહેવાય છે.
આકૃતિમાં ન્યૂલેન્ડનું અષ્ટક દર્શાવેલ છે.  
આ અષ્ટક પ્રમાણે લિથિયમ અને સોડિયમના ગુણધર્મો સમાન હતા. પરંતુ સોડિયમ, લિથિયમ પછીનું આઠમું તત્વ છે, તથા બેરિલિયમ અને મેગ્નેશિયમ તત્વના ગુણધર્મો પણ એકબીજાને મળતા આવતા હતા.

જવાબ : ન્યૂલેન્ડના અષ્ટકનો સિદ્ધાંત માત્ર કેલ્શિયમ સુધી જ લાગુ પડતો હતો. કારણ કે કેલ્શિયમ પછી દરેક આઠમા નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મો પહેલા નંબરે રહેલ તત્વના ગુણધર્મની સાથે મળતા નથી.

જવાબ : ડોબરેનર અને ન્યૂલેન્ડનો નિયમ થોડા થોડા અંશે જ સાચો હતો. સંપૂર્ણપણે સફળતાપૂર્વક તેના તત્વોના વર્ગીકરણના નિયમને અપનાવી ન શકાય.
તત્વોના વર્ગીકરણ માટે મેન્ડેલીફના આવર્તકોષ્ટકનો ફાળો ખુબ મહત્વનો છે.
મેન્ડેલીફે તત્વોને તેમના મૂળભૂત ગુણધર્મો, પરમાણ્વીય દળ, અને રાસાયણિક ગુણધર્મોની સામ્યતાને આધારે વર્ગીકૃત કર્યા હતા.

જવાબ : આવર્તકોષ્ટકમાં તત્વોની ગોઠવણી કરી ત્યારે એવું બન્યું કે વધારે પરમાણ્વીય દળ ધરાવતા તત્વોને થોડા ઓછા પરમાણ્વીય દળ ધરાવતા તત્વ કરતા પહેલા મુકવું પડ્યું.

 

જવાબ : હાઇડ્રોજનની ઈલેક્ટ્રોન રચના આલ્કલી ધાતુઓને મળતી આવે છે.
હાઇડ્રોજન આલ્કલી ધાતુઓની માફક ક્લોરિન, ઓક્સિજન અને સલ્ફર સાથે એક સમાન સુત્ર ધરાવતા સંયોજનો બનાવે છે.

જવાબ : ૧૯૧૩માં હેન્રી મોસેલે નામના વૈજ્ઞાનિકએ કહ્યું હતું કે તત્વના પરમાણ્વીય દળની તુલનામાં તેનો પરમાણ્વીય ક્રમાંક વધુ આધારભૂત ગુણધર્મ છે.

જવાબ : આવર્તકોષ્ટકના તત્વોના પરમાણ્વીય કદ એટલે કે પરમાણુની ત્રિજ્યા.
પરમાણ્વીય કદ એક સ્વતંત્ર પરમાણુંના કેન્દ્રથી દુર તેની સૌથી બહારની કક્ષા વચ્ચેના અંતર સ્વરૂપે જોવા મળે છે.
હાઇડ્રોજન તત્વની પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા 39(Thirty Nine) pm છે.
અહી ડાબીથી જમણી તરફ જતા પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા ઘટે છે. અને કેન્દ્રીય વીજભાર વધવાની સાથે ઈલેક્ટ્રોન તરફ ખેંચવાનું વલણ ધરાવે છે. જેના કારણે પરમાણ્વીય કદ ઘટે છે. 
આજ રીતે સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા પરમાણ્વીય કદ વધે છે.  કારણ કે સમૂહમાં નીચે તરફ જતા નવી કક્ષાઓ ઉમેરાય છે. કારણ કે, કેન્દ્ર અને સૌથી બહારની કક્ષા વચ્ચેનું અંતર વધે છે તેથી વીજભાર વધવા છતાં પરમાણ્વીય કદ વધી જાય છે.

જવાબ : સોડિયમ અને મેગ્નેશિયમ જેવી ધાતુઓ આવર્તકોષ્ટકમાં ડાબી બાજુ અને સલ્ફર અને ક્લોરિન જેવી ધાતુઓ આવર્તકોષ્ટકમાં જમણી બાજુ રહેલી છે.
આ તત્વોની મધ્યમાં સિલિકોન છે. જે અર્ધધાતુ અથવા ઉપધાતુ તરીકે વર્ગીકૃત થયેલ છે. કારણ કે ધાતુઓ અને અર્ધધાતુ એમ બંનેના કેટલાક ગુણધર્મો ધરાવે છે.
આવર્તકોષ્ટકમાં બતાવેલ વાંકીચુકી રેખાઓ ધાતુ અને અધાતુનું આવર્તકોષ્ટકમાં વર્ગીકરણ કરે છે
આ રેખાની કિનારીએ રહેલ તત્વો બોરોન, સિલિકોન, જર્મેનિયમ, આર્સેનિક, એન્ટિમની, ટેલુરિયમ, અને પોલોનિયમ, મધ્યવર્તી ગુણધર્મો ધરાવે છે. જેને ઉપધાતુઓ અને અર્ધધાતુઓ કહેવાય છે.  
બંધનિર્માણ દરમિયાન ધાતુ સંયોજકતા ઈલેક્ટ્રોન ગુમાવવાની વૃત્તિ ધરાવે છે. એટલે કે તેઓ સ્વભાવે વિદ્યુતીય ધન છે. 
આવર્તમાં જેમ સંયોજકતા કક્ષાના ઈલેક્ટ્રોન પર કાર્ય કરતો અસરકારક કેન્દ્રીય વીજભાર વધે છે તેમ ઈલેક્ટ્રોન ગુમાવવાની વૃતિ ઘટશે.  
સમૂહ માં નીચે તરફ જતા સંયોજકતા ઇલેક્ટ્રોન દ્વારા અનુભવાતો અસરકારક કેન્દ્રીય વીજભાર ઘટે છે. કારણ કે સૌથી બહારના ઈલેક્ટ્રોન, કેન્દ્રથી વધારે દુર હોય છે. આથી તે આસાનીથી દુર થઇ શકે છે. 
તેથી ધાત્વીય લક્ષણ આવર્તમાં એક બાજુથી બીજી બાજુ તરફ જતા ઘટે છે અને સમૂહમાં નીચે તરફ જતા વધે છે. 
બીજી બાજુ, અધાતુઓ વિદ્યુત ઋણીય હોય છે. તે ઈલેક્ટ્રોન મેળવીને બંધ બનાવવાની વૃતિ ધરાવે છે. 
આવર્તમાં ડાબી બાજુથી જમણી તરફ જતા ઈલેક્ટ્રોન મેળવવાની વૃતિ વધે છે. અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા ઈલેક્ટ્રોન મેળવવાની વૃતિ ઘટે છે. 
વિદ્યુતઋણતાની વૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે અધાતુઓ આવર્તકોષ્ટકમાં જમણી તરફ ઉપરની બાજુએ રહેલી હોય છે. 
તત્વોની આ વૃતિ આપણને તત્વો દ્વારા બનતા ઓક્સાઈડના સ્વભાવ વિશે અનુમાન કરવા માટે પણ મદદરૂપ થાય છે, કારણ કે સામાન્ય રીતે ધાતુઓના ઓક્સાઈડ બેઝિક અને અધાતુઓના ઓક્સાઈડ એસિડિક હોય છે.