GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : માનવ વિકાસ એ વિકાસની દિશામાં માનવ કેન્દ્રિત અભિગમ છે. તથા માનવ વિકાસ એ માનવીની આકાંક્ષાઓ અને જરૂરી હોય તેવી જીવન નિર્વાહિત સુવિધાઓ વિસ્તારવાની પ્રક્રિયા છે. દરેક માટે જીવનની એક સરખી પરિસ્થિતિ ઊભી, થવી લોકો પ્રતિભા અનુસાર સાર્થક અને સર્જનાત્મક જીવન જીવી શકે, આવકનો ઉપયોગ દરેક લોકો સારી રીતે કરી શકતા હોય, તથા માનવતા, સ્થિરતા, ઉત્પાદકતા, અને સશક્તિકરણ સમાજમાં એક સરખી રીતે વ્યાપેલું હોય તેને માનવ વિકાસ કહી શકાય છે.

જવાબ : માનવ વિકાસના ચાર આવશ્યક સ્તંભોમાં સમાનતા, સ્થિરતા, ઉત્પાદકતા, અને સશક્તિકરણ નો સમાવેશ થાય છે.

જવાબ : લોકો શરૂઆતમાં આર્થિક વિકાસને જ માનવ વિકાસનો માપદંડ સમજતા હતા. અને તેમણે દેશની રાષ્ટ્રીય આવક (Gross National Product -GNP) પર પોતાનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું. પરંતુ આર્થિક વિકાસ છતાં લોકોના જીવન ધોરણમાં ખાસ ફેરફારો થયા નહીં? માત્ર આવક વધવાથી નહીં પરંતુ આવકનો સારી રીતે ઉપયોગ કરવો અને સમાનતા, સ્થિરતા,  ઉત્પાદકતા, અને સશક્તિકરણ થી માનવ વિકાસ કરી શકાય છે. વગેરે સમજ લોકોએ કેળવી છે.

જવાબ : વિકાસશીલ દેશોમાં નવીન સુધારા પ્રત્યે ઉદાસીનતા અને સૂગ જોવા મળે છે. નીચી આકાંક્ષાઓ, નિરક્ષરતાની મુશ્કેલી, સાહસવૃતિનો અભાવ, વહેમ, અંધશ્રદ્ધા, જુનવાણી માનસ, જૂની પુરાણી રૂઢિઓ, રીત-રીવાજો ઉપરાંત ભૌતિક અને કુદરતી સંસાધનો અપૂરતો ઉપયોગ વગેરેથી આવા દેશો આર્થિક વિકાસ અને અંતે સામાજિક વિકાસ સાધી શકતા નથી.

જવાબ : માનવ વિકાસમાં માત્ર આર્થિક બાબતો નહી પરંતુ માનવ જીવનની સુખ-શાંતિ, આર્થિક, સામાજિક,  રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક પાસા નો સમાવેશ થાય છે.

• માનવીને પોતાની રસ, રુચિ, આવડત, બુદ્ધિ -ક્ષમતા અનુસાર સફળ અને સર્જનાત્મક જીવન જીવવામાં સહાયક બને.
• માનવ ક્ષમતાઓ નું નિર્માણ થાય, સમાનતા પ્રાપ્ત થાય, ક્ષેત્રોમાં પસંદગીનો વ્યાપ વધે.
• માનવી તંદુરસ્ત,  આરોગ્યમય, સ્વાસ્થ્ય અને દીર્ઘાયુ જીવન જીવે.
• માનવી માહિતી અને શિક્ષણ દ્વારા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે.
• માનવીને  ઉપાર્જનની તકો પ્રાપ્ત થાય.
• માનવીને ગુણવત્તાસભર જીવનશૈલી પ્રાપ્ત થાય.
• ગંદગીનો યોગ્ય નિકાલ થાય અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી પરિસ્થિતિ સુધરે.
• માનવીની વ્યક્તિગત અને સામાજિક સુરક્ષા પ્રાપ્ત થાય.
• માનવી મળતા અધિકારોનો ઉપયોગ કરે.

જવાબ : માનવ વિકાસ આંક ની ગણતરી કરવા માટે દરેક માપદંડનો અધિકતમ અને ન્યૂનતમ મૂલ્ય નક્કી કરવામાં આવે છે. પ્રત્યેક આંકની સૂત્ર મુજબ ગણતરી કરવામાં આવે છે. તથા તેના આધારે વિકાસ જોવા મળે છે. અને તેનું મૂલ્ય ૦ થી ૧ ની વચ્ચે હોય છે. કોઈ પણ દેશ માટે માનવ વિકાસ આંક મહત્તમ ૧ મૂલ્ય સુધી પહોંચવા માટે નો તફાવત સૂચવે છે. આ તફાવત દેશો દેશો વચ્ચેની માનવ વિકાસની તુલના કરવામાં ઉપયોગી છે. જેના આધારે કોઈ પણ દેશના વિકાસની ગતિ કઈ દિશામાં છે? તથા બીજા દેશોની સરખામણીમાં કેટલો આગળ પાછળ છે? તે જાણી શકવામાં સહાયતા મળે છે.

જવાબ : નોબલ પારિતોષક વિજેતા ભારતીય મૂળના અર્થશાસ્ત્રી અમર્ત્ય સેને માનવ વિકાસ આંકની વિભાવના કરી હતી. તે મુજબ પ્રથમ માનવ વિકાસ અહેવાલ ૧૯૯૦માં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો હતો.

જવાબ : ૧૯૯૦થી દર વર્ષે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ (united Nations Development Programme -UNDP) દ્વારા દર વર્ષે માનવ વિકાસ અહેવાલ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. જેમાં જુદા જુદા દેશોના વિકાસના વિભિન્ન નિર્દેશકોના આધારે એક વૈશ્વિક વિશ્લેષણ રજૂ કરવામાં આવે છે.  સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ દ્વારા પ્રકાશિત થયેલા પ્રથમ માનવ વિકાસ અહેવાલમાં માનવ વિકાસ આંક (Human Development Index -HDI) નો ખ્યાલ પ્રસ્તુત થયો હતો. જેમાં માનવ વિકાસ આંકમાં ત્રણ નિર્દેશકો નો સંયુક્ત રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો.

1. સરેરાશ આયુષ્ય (આયોગ્ય)
2. શિક્ષણ સંપાદન (જ્ઞાન)
3. જીવનધોરણ (માથાદીઠ આવક)

જવાબ : માનવ વિકાસ અહેવાલ માં ૨૦૧૫ની ભારતની માથાદીઠ કુલ રાષ્ટ્રીય આવક $૫૪૯૭ તથા માથાદીઠ કુલ ઘરેલુ પેદાશ $૫૨૩૮ બતાવવામાં આવે છે.

જવાબ : UNDP ના જણાવ્યા મુજબ માનવ વિકાસની વ્યાખ્યા એટલે માનવ વિકાસ એ માનવીની આકાંક્ષાઓ અને આવશ્યક હોય તેવી જીવનનિર્વાહની સુવિધાઓ વિચારવાની પ્રક્રિયા કરે છે.

જવાબ : માનવ વિકાસ આંક (Human Development Index -HDI) માપન ની નવી પ્રવિધિ નો ઇ.સ. ૨૦૧૦ થી અમલ થયો છે. જેમાં નીચેના ત્રણ નવા નિર્દેશકો નો ઉપયોગ થવા લાગ્યો છે.

1. અપેક્ષિત આયુષ્ય આંક (Life Expectancy Index - LEI ) સરેરાશ આયુષ
2. શિક્ષણ આંક ( Education Index-EI ) શિક્ષણ સંપાદન
3. આવક આંક (  Income Index - II ) જીવનધોરણ વગેરે

જવાબ : વર્ષ ૧૯૯૦ થી દર વર્ષે undp દ્વારા માનવ વિકાસ અહેવાલ બહાર પાડવામાં આવે છે.તેમાં કુલ ૧૮૮ દેશોનો HDI મૂલ્યના આધારે સમાવેશ થયેલ છે.

જવાબ : UNDP ના ૨૦૧૫ ના માનવ વિકાસ આંકમાં પ્રથમ ૦.૯૪૪ ના આંક સાથે નોર્વે પ્રથમ આવે છે.

જવાબ : ૨૦૧૫ ના માનવ વિકાસ આંકમાં ઓસ્ટ્રેલિયાનો ૦.૯૩૫ ના આંક સાથે બીજો ક્રમાંક છે.

જવાબ : ૨૦૧૫ ના માનવ વિકાસ અહેવાલ પ્રમાણે ભારત ૦.૬૦૯ ના માનવ વિકાસ આંક સાથે 130 મું ક્રમાંક ધરાવે છે.ભારત માધ્યમ વિકાસ વાળા દેશોની શ્રેણીમાં સામેલ છે.

જવાબ : કુલ ૧૮૮ દેશો પૈકી ૧ થી 49 સુધીના ક્રમાંકના દેશો વિકાસ આંક ૦.૮૦૨ થી વધુ ધરાવે છે અને ઉચ્ચતમ માનવ વિકાસની શ્રેણીમાં આવે છે. તેમાં મુખ્ય દેશોમાં નોર્વે, ઓસ્ટ્રેલીયા, સ્વીટઝરલેન્ડ, ડેન્માર્ક, નેધરલેન્ડ, યુ. એસ.એ., સિંગાપુર, જાપાન, બ્રિટન નો સમાવેશ થાય છે.

જવાબ : કુલ ૧૮૮ દેશો પૈકી ૫૦ થી ૧૦૫ નંબરના દેશો ૦.૭૦૦ થી ૦.૭૯૮ સુધીના HDI સાથે ઉચ્ચ માનવ વિકાસની શ્રેણીમાં આવે છે.જેમાં મુખ્ય દેશોમાં રશિયા, મલેશિયા, ઈરાન, શ્રીલંકા, મેક્સિકો, બ્રાઝીલ, ચીન થાઈલેન્ડ અને જમૈકાનો સમાવેશ થાય છે. જે મુખ્ય છે.

જવાબ : કુલ ૧૮૮ દેશો પૈકી ૧૦૬ થી ૧૪૩ નંબરના દેશો ૦.૫૫૫ થી ૦.૬૯૮ સુધીના HDI સાથે મધ્યમ માનવ વિકાસની શ્રેણીમાં આવે છે. જેમાં મુખ્ય દેશો તરીકે ઈન્ડોનેશિયા, ફીલીપીન્ઝ, દક્ષિણ આફ્રિકા, ઈરાક અને ભારતને ગણી શકાય.

જવાબ : કુલ ૧૮૮ દેશોના માનવ વિકાસ આંકમાં ૧૪૪ થી ૧૮૮ નંબરના ૦.૫૫૦ થી નીચેના આંક ધરાવતા દેશો જેમાં કેન્યા, પાકિસ્તાન, નાઈઝેરીયા, ઝીમ્બાબ્વે અને નાઈઝર નો સમાવેશ થાય છે.

જવાબ :

1. કુલ ૧૮૮ દેશોમાં ઉચ્ચ્તમ માનવ વિકાસ ધરાવતા દેશોમાં નોર્વેનો વિકાસ આંક ૦.૯૪૪ , અપેક્ષિત આયુષ્ય વર્ષ ૮૧.૬, શાળાકીય સરેરાસ વર્ષો ૧૨.૬ અને લોકોની રાષ્ટ્રીય આવક $ ૬૪૯૯૨ છે.
2. બીજા નંબરે ૦.૯૩૫ HDI, અપેક્ષિત આયુષ્ય ૮૨.૪ વર્ષ,  શાળાકીય વર્ષો ૧૩ અને રાષ્ટ્રીય આવક $૪૨૨૬૧ સાથે ઓસ્ટ્રેલીયા છે.
3. ત્રીજા નંબરે ૦.૯૩૦ HDI, અપેક્ષિત આયુષ્ય ૮૩ વર્ષ, શાળાકીય વર્ષો ૧૨.૮ વર્ષ અને રાષ્ટ્રીય આવક $ ૫૬૪૩૧ સાથે સ્વિત્ઝરલેન્ડ આવે છે.
4. ચોથા નંબરે ૦.૯૨૩  HDI, અપેક્ષિત આયુષ્ય ૮૦.૨ વર્ષ, શાળાકીય વર્ષો ૧૨.૭ વર્ષ અને રાષ્ટ્રીય આવક $ ૪૪૨૨૫ સાથે ડેન્માર્ક આવે છે.
5. પાંચમા નંબરે ૦.૯૨૨  HDI, અપેક્ષિત આયુષ્ય ૮૧.૬ વર્ષ, શાળાકીય વર્ષો ૧૧.૯ વર્ષ અને રાષ્ટ્રીય આવક $ ૪૫૪૩૫ સાથે નેધરલેન્ડનો સમાવેશ થાય છે.

જવાબ : ઈ.સ. ૨૦૧૦થી માનવ વિકાસ માપવા માટે નિર્દેશકો નીચે મુજબ સમજૂતી કરે છે.

1. અપેક્ષિત મૃત્યુઆંક (Life Expectancy Index - LEI ) ( સરેરાશ આયુષ્ય) અપેક્ષિત આયુષ્ય એટલે લાંબુ અને નિરોગી જીવન માટે બાળકના જન્મ સમયનું અપેક્ષિત આયુષ્ય. તેમાં વધુમાં વધુ ૮૩.૬ વર્ષ અને ઓછામાં ઓછા ૨૦ વર્ષ નક્કી કરાયા છે. માનવ વિકાસ પ્રમાણે ભારતમાં અપેક્ષિત આયુષ્ય આંક ૬૮ વર્ષ  છે.
2. શિક્ષણ આંક (Education Index -EI) શિક્ષણ સંપાદન (જ્ઞાન) શિક્ષણ આંકના બે પેટા નિર્દેશકો નીચે પ્રમાણે છે.

1. શાળાકીય સરેરાશ વર્ષો ( Mean Years Of Schooling-MYS) એટલે ૨૫ વર્ષની ઉંમર સુધી વ્યક્તિએ શાળામાં વિતાવેલા વર્ષો જેમાં વધુમાં ૧૩.૩ વર્ષ અને ઓછામાં ૦ વર્ષ નક્કી કરવામાં આવેલ છે. માનવ વિકાસ અહેવાલ ૨૦૧૫માં ભારતમાં શાળાકીય સરેરાશ વર્ષો ૫.૪ વર્ષ છે.
2. અપેક્ષિત શાળાકીય વર્ષો ( Expected Years Of Schooling - EYS ) એટલે ૫ વર્ષનું બાળક પોતાના જીવનના કેટલા વર્ષો શાળામાં વિતાવશે તે વર્ષો. તેમાં વધુમાં વધુ ૧૮ વર્ષ અને ઓછામાં ઓછા ૦ વર્ષ નક્કી કરવામાં આવ્યા છે.

3. આવક આંક ( Income Index -II ) ( જીવનધોરણ) જીવનનિર્વાહના ધારાધોરણ માટે (માપન) માથાદીઠ કુલ ઘરેલુ પેદાશ (Gross Domestic Product PenCapita - GDP) ને માથાદીઠ કુલ રાષ્ટ્રીય આવક ( Gross National Income Per Capita - GNI ) સાથે જોડવામાં આવે છે.

જવાબ : માનવ વિકાસ આંક માટે તેના નિર્દેશકોને સંયુક્ત રીતે ઉપયોગ કરીને કઢાતા આંકને માનવ વિકાસ આંક કહેવાય છે. તેના માટે નીચે પ્રમાણેની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે.

• ભારતીય મૂળના અર્થશાસ્ત્રી અમર્ત્ય સેને માનવ વિકાસ આંક ની સૌપ્રથમ વિભાવના કરી હતી.
• તેમના સહયોગથી ઈ.સ.૧૯૯૦માં પ્રથમ માનવ વિકાસ અહેવાલ પ્રકાશિત થયો હતો.
• ત્યારબાદ દર વર્ષે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ (UNDP) દ્વારા માનવ વિકાસ અહેવાલ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે.
• જેમાં વિશ્વના જુદા જુદા દેશોના વિકાસના જુદા જુદા નિર્દેશકો ના આધારે વિશ્લેષણ રજૂ કરવામાં આવે છે.
• UNDP દ્વારા પ્રકાશિત થયેલા પ્રથમ માનવ વિકાસ અહેવાલમાં માનવ વિકાસ આંક (Human Development Index -HDI) માટે નીચે મુજબના ત્રણ નિર્દેશકોનો  સંયુક્ત રીતે ઉપયોગ થતો હતો.

1. સરેરાશ આયુષ્ય (આરોગ્ય)
2. શિક્ષણ સંપાદન (જ્ઞાન)
3. જીવનધોરણ (માથાદીઠ આવક) વગેરે

• ઈ.સ. ૨૦૧૦મા માનવ વિકાસ આંક ની ગણતરી માટે નીચે પ્રમાણેના ત્રણ નવા નિર્દેશકો નો ઉપયોગ થાય છે.

1. અપેક્ષિત મૃત્યુઆંક ( Life Expectatancy Index - LEI ) આરોગ્ય અને દીર્ધાયુ ના માપન માટે બાળકના જન્મ સમયે તે કેટલા વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી શકશે તેવી અપેક્ષા ને અપેક્ષિત આયુષ્ય કહે છે. તેમાં મહત્તમ  ૮૩.૬ વર્ષ અને ન્યૂનતમ ૨૦ વર્ષ નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યા છે.  ૨૦૧૫ના માનવ વિકાસ અહેવાલ માં ભારતનો અપેક્ષિત આયુષ્ય આંક ૬૮ વર્ષ છે.
2. શિક્ષા આંક - (Education Index -EI) શિક્ષણ સંપાદન આ આંકના બે પેટા નિર્દેશકો નીચે મુજબ છે.

1. શાળાકીય સરેરાશ વર્ષો ( Mean Years Of Schooling-MYS)  : ૨૫ વર્ષની પુખ્ત વ્યક્તિએ શાળામાં વીતેલા વર્ષો તેમાં ઉચ્ચતમ ૧૩.૩ વર્ષ અને ન્યૂનતમ ૦ વર્ષ નિર્ધારિત કરેલ છે. ૨૦૧૫ના માનવ વિકાસ અહેવાલ પ્રમાણે ભારતમાં શાળાકીય વર્ષો ૫.૪ વર્ષ છે.
2. અપેક્ષિત શાળાકીય વર્ષો ( Expected Years Of Schooling - EYS ): ૫ વર્ષનું બાળક પોતાના જીવનના કેટલા વર્ષો શાળામાં વિતાવશે તે વર્ષો તેમાં ઉચ્ચતમ ૧૮ વર્ષ અને ન્યૂનતમ ૦ વર્ષ નક્કી કરેલ છે. ૨૦૧૫ના માનવ વિકાસ અહેવાલમાં અપેક્ષિત શાળાકીય વર્ષોનો આંક ૧૧.૭  વર્ષ છે.
3. આવક આંક ( Income Index -II ) ( જીવનધોરણ) જીવન નિર્વાહના માપન માટે માથાદીઠ ઘરેલું પેદાશ (Gross Domestic Product PenCapita - GDP) ને માથાદીઠ કુલ રાષ્ટ્રીય આવક ( Gross National Income Per Capita - GNI ) સાથે જોડવામાં આવે છે.

    ૨૦૧૫ના માનવ વિકાસ અહેવાલમાં ભારતની માથાદીઠ કુલ રાષ્ટ્રીય આવક $૫૪૯૭અને માથાદીઠ કુલ ઘરેલુ પેદાશ $૫૨૩૮ હતી. માથાદીઠ આવકની ગણતરી માટે જે તે દેશની આવકને યુ.એસ. એના ચલણ પ્રમાણે મૂલવવામાં આવે છે. તેને સમખરીદશક્તિ (Purchasing Power Parity)  તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે માનવ વિકાસ આંક કાઢવાની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે.

જવાબ : માનવ વિકાસ બાબતે આપણા કુટુંબમાં, કે આપણા મોહલ્લામાં, કે ગામમાં જોતા નીચે પ્રકારની બાબતો આપણા દેશ, સમાજ, અને વ્યક્તિ, માટે લાંછનરૂપ છે.

• જો કોઈ સગર્ભા માતાને પૂરતું પોષણ ન મળતું હોય.
• ઓછા વજનવાળા બાળકો જન્મતાં હોય, બાળક કુપોષણ વાળું હોય, બાળક આંગણવાડી કે શાળાએ ના જતું હોય, વગેરે.
• શાળામાં ભણતા બાળક ને લખતા વાંચતા ન આવડતું હોય, અભ્યાસને અધવચ્ચે છોડી દીધો હોય, તેવું બાળક વગેરે.
• દીકરીઓને ઉચ્ચ અભ્યાસ ન કરાવવામાં આવતો હોય,
• યુવાનોને રોજગારી ન મળતી હોય,
• કોઈ ગંભીર બીમારીનો ભોગ બને,

         ઉપરોક્ત બાબતોની આપણા દેશના વિકાસ આંક પર અસર પડે છે. એટલે માત્ર સરકાર જ નહીં પરંતુ દેશના દરેક નાગરિક માનવ વિકાસની દિશામાં સક્રિય બને તો આવનારા સમયમાં આપણે ઊંચા માનવવિકાસ ધરાવતા દેશોની હરોળમાં સ્થાન મેળવી શકીશું.

જવાબ :

• ગુજરાત સરકારે મહિલાઓ ની સામાજિક આર્થિક અને શૈક્ષણિક પ્રગતિ માટે વર્ષ ૨૦૦૧માં મહિલા અને બાળવિકાસ વિભાગની રચના કરી છે. ગુજરાત સરકારે મહિલા સશક્તિકરણના પ્રયાસરૂપે ગરીબ, સામાન્ય પરિવારોની અને ગ્રામીણ વિસ્તારોની મહિલાઓ માટે કમર કસી છે. જે પૈકી મહિલા વિકાસ ના ત્રણ પાસાઓ શિક્ષણ, આરોગ્ય, અને સુરક્ષા માટે કેન્દ્રિત  જેન્ડર બજેટમાં વિવિધ યોજનાઓનો અમલ કર્યો છે. જે નીચે મુજબ છે.

• કન્યા કેળવણીને પ્રોત્સાહન માટે શાળા પ્રવેશોત્સવ અને કન્યા કેળવણી રથયાત્રા ની શરૂઆત કરી છે. જેથી શાળાઓમાં ૧૦૦ ટકા નામાંકન થાય છે. અને તેનો ફાયદો મહિલા સાક્ષરતા દરમાં વધારારૂપી જોવા મળે છે.
• રાજ્યમાં ૩૫ ટકાથી ઓછા  સ્ત્રી સાક્ષરતા વાળા ગામો અને શહેરી વિસ્તારોમાં ગરીબી રેખા નીચેના કુટુંબની દીકરીઓને પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાઓમાં પ્રવેશ વખતે "વિદ્યાલક્ષ્મી બોન્ડ" આપવામાં આવે છે.
• "સરસ્વતી સાધના યોજના" મુજબ દર વર્ષે દોઢ લાખ કન્યાઓને વિના મૂલ્યે સાયકલો આપવામાં આવે છે. બહારગામ અભ્યાસ કરવા જતી કન્યાઓને એસ.ટી. બસ માં મફત સુવિધા અપાય છે.
• કિશોરીઓને પોષણયુક્ત આહાર અને તેમના કૌશલ્ય માટે "સબલા યોજના" અમલમાં મૂકી છે.
• ગુજરાત સરકારે મહિલાઓ માટે સરકારી નોકરીમાં ૩૩ ટકા અનામતની જોગવાઈ કરી છે. ઉપરાંત સ્થાનિક સ્વરાજની સંસ્થાઓમાં મહિલા અનામતની ટકાવારી ૩૩ ટકાથી વધારીને ૫૦ ટકા કરવામાં આવી છે.
• શ્રમજીવી અને નિરાધાર વૃદ્ધોને પાછલી ઉંમરમાં જીવનનિર્વાહ માટે પેન્શન મળે છે. તે પ્રમાણે નિરાધાર વિધવા મહિલાઓને ઓશિયાળાપણ દૂર થાય તે માટે જીવનભર આર્થિક સહાય આપવામાં આવે છે.
• મહિલાઓને આર્થિક રીતે પગભર કરવા માટે સખીમંડળ દ્વારા સરકાર મિશન મંગલમ યોજના હેઠળ આર્થિક સહાય કરવામા આવે છે.
• મહિલા આરોગ્ય માટે ઈ-મમતા કાર્યક્રમમાં મોબાઈલ ટેકનોલોજી દ્વારા સગર્ભા માતાની નોંધણી કરવામાં આવે છે. તેને મમતા કાર્ડ આપવામાં આવે છે. જેથી શિશુ અને માતાને પ્રસૂતિ સંબંધી મૃત્યુ ઘટે છે  અને યોગ્ય સારવાર મળે છે. સાથે સાથે તેમની નિયમિત આરોગ્ય તપાસ થાય છે. તથા બાળકના જન્મ પછી રસીકરણ કાર્યક્રમ દ્વારા માતા અને બાળકની તંદુરસ્તીનો પૂરતો ખ્યાલ રખાય છે.
•  બેટી બચાવો અભિયાન દ્વારા જાતિભેદ નાબૂદી માટે અભિયાન ચાલે છે અને બેટી બચાઓ, બેટી વધાવો અને બેટી પઢાવો,  દ્વારા સરકાર સશક્તિકરણમાં અગત્યનું યોગદાન આપે છે.
• અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિના સામાન્ય પરિવારોની પ્રસૂતા મહિલાઓને ચિરંજીવી યોજના મુજબ પ્રસુતિ, દવાઓ, લેબોરેટરી તપાસ, ઓપરેશન વગેરે સેવા વિના મૂલ્યે પૂરી પાડવામાં આવે છે. વગેરે નોંધપાત્ર યોજનાઓ ગણી શકાય.

જવાબ : કેન્દ્ર સરકાર અને રાજ્ય સરકારો મહિલાઓના શોષણને અટકાવવા કટિબંધ બની છે. તે માટે સરકાર નીચે પ્રમાણેના પ્રયત્નો કરી રહી છે.

• મહિલાઓના સુરક્ષાના મામલે કોઇ પણ મહિલા વિવિધ પ્રકારની હિંસા થી પીડિત હોય, મહિલાને પોતાના વિકાસ માટે માર્ગદર્શનની જરૂર હોય, તેમને તે માટે એક જ કોલ માં મદદ મળે તે માટે ૧૮૧નંબર અભયમ મહિલા હેલ્પલાઇન સમગ્ર ગુજરાતમાં અમલમાં મૂકાઇ છે. આ નંબર પર કોઈપણ સમયે મદદ માંગી શકાય છે.
• ગરીબ મહિલાઓ સહેલાઈથી ન્યાય મેળવી શકે તે માટે નારી અદાલતોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.
•   મહિલાઓને સામાજિક, કાનૂની, અને રોજગાર સંબંધી સમસ્યાઓના નિવારણ માટે મહિલા કલ્યાણ કેન્દ્રોની રચના કરવામાં આવી છે.
• મહિલાઓના શારીરિક, માનસિક, અને જાતીય શોષણ સામે સરકાર જાગૃત બની છે.
• સરકારી કચેરીઓમાં ખાનગી વ્યવસાય, ઘરનોકર, તરીકેની મહિલાઓની જાતીય સતામણી ના થાય તથા તેઓ સ્વતંત્રતાથી કામ કરી શકે તે માટે સરકારે સંસદમાં કાયદો પસાર કરીને મહિલાઓને સુરક્ષા પ્રદાન કરી છે.

જવાબ : ભારતમાં મહિલાઓને સમાન દરજ્જો મળે સ્ત્રીઓને શિક્ષણ સલામતી અને મૂળભૂત સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થાય તેવા પ્રયાસો હાથ ધરાયા છે. આ માટે ૧૯૮૦થી મહિલાઓને એક અલગ લક્ષ્ય જૂથ માનીને સ્ત્રી વિકાસ સંબંધી અનેક યોજનાઓ અમલમાં છે.

• ૧૯૯૨મા રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગ ની રચના કરવામાં આવી છે.
• મહિલા સશક્તિકરણની રાષ્ટ્રીય નીતિ ૨૦૦૧ પ્રમાણે મહિલા અને બાળ વિકાસ વિભાગ દ્વારા સામર્થ્ય નિર્માણ, રોજગાર, આર્થિક ઉપાર્જન, કલ્યાણ તેમજ સહાયક સેવાઓ, અને જાતીય સંવેદનશીલતાના ક્ષેત્રોમાં વિવિધ કામગીરી કરવામાં આવે છે.
• યુનાઇટેડ નેશન્સે ૧૯૭૫ના વર્ષને મહિલા વર્ષ અને ૧૯૭૫-૧૯૮૫ના  દશકાને મહિલા દશકા તરીકે જાહેર કરેલ છે.
• ૨૦૦ના વર્ષ અને મહિલા સશક્તિકરણ વર્ષ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
• મહિલાઓને માલ મિલકતમાં હિસ્સો મળે તે માટે કાયદામાં જોગવાઇ કરેલ છે.

         આમ ભારત સરકારે મહિલા સશક્તિકરણની ઝુંબેશ ઉપાડી લીધી છે.

જવાબ : સ્ત્રીઓ સમગ્ર વિકાસની પ્રક્રિયા નું કેન્દ્ર બિંદુ છે. કોઈપણ વિકાસશીલ રાષ્ટ્રોમાં આર્થિક સશક્તિકરણ એ મહિલા સશક્તિકરણનું મહત્વનું પાસું છે. મહિલા સશક્તિકરણ માટે આર્થિક સ્વતંત્રતા જરૂરી છે. અને સ્ત્રી જો શિક્ષિત બને તે એક ઘર, એક સમાજ, અને અંતે રાષ્ટ્ર સશક્ત બને છે. મારે તે દિશામાં કામ શરૂ કરી દીધું છે.

• ભારતમાં વડાપ્રધાન પદે, રાષ્ટ્રપતિ તરીકે, અનેક રાજ્યોમાં મુખ્યમંત્રીઓ તરીકે, સ્ત્રીઓએ વખતોવખત સ્થાન શોભાવ્યું છે.
• ટેક્સી ચલાવવાથી લઈને પાયલોટ સુધીની કામગીરીમાં મહિલાઓ જોડાઈ રહી છે.
• સમાજસેવા, સાહિત્ય, પત્રકારત્વ, રમત ગમત, શિક્ષણ અને અભિનય ક્ષેત્રે કામ કરતી મહિલાઓને આપણે ન્યૂઝ ચેનલો અને ટીવી પર જોઈએ છીએ.
• જુદી-જુદી નોકરીઓમાં શિક્ષણ તાલીમ અને કુશળતાને કારણે સ્ત્રી રોજગારનો વ્યાપ વધી રહ્યો છે. ભારત દેશની વિકાસની સંભાવનાઓ પ્રત્યે સજાગ બનીને સમાજમાં સ્ત્રીઓના વિકાસ ને વિસ્તારવા વધુ પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે.

જવાબ : સ્ત્રી અને પુરુષમાં જૈવિક વિભિન્નતા રહેલી છે. ભારતમાં સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિકોણથી  સ્ત્રીઓનો ઉછેર અને અપેક્ષાઓ અલગ હોય છે.

• આજે પણ ઘણા પરિવારોમાં સ્ત્રીઓ ઘર કામ જ કરતી હોય છે. રસોડામાં રસોઈ બનાવવી અને ઘરકામ તેમજ બાળકોને ઉછેરવા વગેરે માટે સ્ત્રીઓ જ કામ કરતી હોય છે.
• સ્ત્રીઓ કુટુંબમાં કોઈ પ્રકારનો નિર્ણય કરે તેની સત્તા તેમને હોતી નથી.
• સ્ત્રીઓને આરોગ્યની અપૂરતી દેખભાળ, અને શિક્ષણ તેમજ આર્થિક અધિકારોથી વંચિત રાખવામાં આવે છે.
• દીકરા-દીકરીના કપડામાં, રમતોમાં, અભ્યાસની તકોમાં, ખોરાકમાં હરવા-ફરવામાં, આચાર વિચાર અને વ્યવહારમાં, દીકરીને જુદી શિખામણ અને ઉછેરમાં ભેદભાવ જોવા મળે છે.
• મહિલાઓમાં સાક્ષરતાનું પ્રમાણ નીચું હોવાથી સ્ત્રીઓ, બાળ લગ્નો, પડદાપ્રથા, દહેજપ્રથા, તથા અનેક સામાજિક કુરિવાજો નો ભોગ બનતી જોવા મળે છે.
• સમાજમાં ભ્રુણ હત્યા, નીચો આદરભાવ, પુત્ર જન્મ માટેની ઘેલછા, સામાજિક પરંપરાઓ, અને જાતીય ભેદભાવને લીધે સ્ત્રીઓ અન્યાયનો ભોગ બનતી રહે છે.
• આર્થિક, રાજકીય, સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, અને ધાર્મિક ક્ષેત્રે, તક, તથા નિર્ણય કરવામાં સ્ત્રીઓની બાબતમાં અસમાનતા જોવા મળે છે.
• સ્ત્રીઓન માટે ઉચ્ચ પદવીઓ, ઊંચા પદો ઉંચી આવક, વધુ લાભ, વધુ વેતન, તથા કામવાળા ઉદ્યોગોમાં, સર્વત્ર જગ્યાઓએ  ભેદભાવ રાખવામાં આવે છે.
• સંસદ, વિધાનસભાઓ, વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, મેનેજરો, કંપનીના ડિરેક્ટરો, વ્યવસાયિક અને ટેકનિકલ ક્ષેત્રે, મહિલાઓનું પ્રમાણ ઓછું જોવા મળે છે.  માટે કહી શકાય કે સ્ત્રીઓનું શોષણ અને તેમના પ્રત્યે ભેદભાવ એ ભારતનું કડવું સત્ય છે.

જવાબ : વ્યક્તિનુ કૌટુંબીક જીવન, સામાજિક જીવન, ઉત્તમ બને તે માટે સૌપ્રથમ તેનું સ્વાસ્થ્ય સારું રહે તે મહત્વનું છે. અને તેમાં ભારતે સંપૂર્ણ સજાગતા દાખવી  છે.

• ભારતની આરોગ્ય નીતિએ વસ્તીવૃદ્ધિ, સામાન્ય રોગો કુપોષણ, અપંગતા, એઇડ્સ જેવા ચેપી રોગો અને તેના સંબંધિત  મુદ્દાઓ પર વધુ ભાર આપ્યો છે.
• બાળ રસીકરણ કાર્યક્રમ -: આ કાર્યક્રમ અન્વયે ઓ.પી.વી (પોલિયો  માટે) ,બી..સી.જી. (.ક્ષય માટે), હિપેટાઇટિસ  - બી (ઝેરી કમળા માટે), ડી.પી.ટી. ( ડીપ્થેરિયા, મોટી ઉધરસ, ધનુર માટે) ઓરી એમ.એમ.આર. અને ટાઇફોઇડ વિરોધી રસીઓ બાળકોને આપવામાં આવે છે.
• વિટામીન, આયોડીન, અને લોહતત્વની ઉણપ સામે આરોગ્ય તંત્ર સતત ઝુંબેશ ચલાવી રહ્યું છે.
• આરોગ્યતંત્ર દ્વારા પ્લેગ, શીતળા, રક્તપિત્ત અને પોલિયો જેવા રોગો ભારતમાંથી  નીમૂળ કરી શકાયા છે.
• ઓરી, અછબડા, મેલેરિયા, ડેન્ગ્યુ, કમળો, કોઢ, ડાયાબિટીસ, ક્ષય, કેન્સર, હૃદયરોગ, વગેરે રોગો પર નિયંત્રણ સાધી શકાયુ છે.
• વસ્તી વૃદ્ધિ અને  પ્રજોત્પતિ દર ઘટાડવા સરકાર સાથે આરોગ્ય તંત્ર પણ કદમ મિલાવીને સાથ આપી રહ્યું છે.
•  પાણીજન્ય રોગો  શ્વસન રોગો અને કુપોષણ માટે સરકાર અને આરોગ્ય તંત્ર જાગૃત બની ચૂક્યું છે.
• મહિલાઓ બાળકો અને ગરીબ લોકો માટે પોષક તત્વોની ખાત્રી, મૂળભૂત ખનીજો, કેટલાક વિટામિનો, અને પ્રોટીનની ઉણપ દૂર કરવા આરોગ્ય તંત્ર કટિબંધ બન્યું છે.
• પર્યાવરણ સમસ્યાઓ, પ્રદૂષણ, ઝેરી પદાર્થોનો ઉદ્દભવ વધતા શહેરીકરણ, ગીચ  વસવાટો વગેરે જે આરોગ્યમાં નડતરરૂપ છે તે  અંગે આરોગ્યની કાર્યસૂચિ માં વિશેષ ધ્યાન કે ફેરફારો અનિવાર્ય બન્યા છે.

જવાબ : ઈ.સ. ૧૯૯૦ થી દર વર્ષે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર વિકાસ કાર્યક્રમ (UNDP) દ્વારા માનવ વિકાસ અહેવાલ (HRD) પ્રકાશિત થતો હોય છે. જે નીચે મુજબ છે.       

• ૨૦૧૫માં જે માનવ વિકાસ આંક પ્રસારિત કરવામાં આવ્યો તેમાં ૧૮૮ દેશોને સમાવાયા છે.
• માનવ વિકાસ આંક (HDI) ના પ્રમાણે આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ તમામ દેશોને ચાર વિભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે. જે નીચે પ્રમાણે છે.

1. કુલ ૪૯ દેશો ઉચ્ચત્તમ માનવ વિકાસ ધરાવતા દેશોની શ્રેણીમાં આવે છે. જેમાં નોર્વે, ઓસ્ટ્રેલીયા, સ્વીટઝરલેન્ડ, ડેન્માર્ક, નેધરલેન્ડ, યુ. એસ.એ., સિંગાપુર, જાપાન, બ્રિટન નો સમાવેશ થાય છે. જે મુખ્ય છે.
2. કુલ ૫૬ દેશો ઉચ્ચ માનવ વિકાસ ધરાવતા દેશોની કક્ષામાં આવે છે. જેમાં રશિયા, મલેશિયા, ઈરાન, શ્રીલંકા, મેક્સિકો, બ્રાઝીલ, ચીન થાઈલેન્ડ અને જમૈકાનો સમાવેશ થાય છે. જે મુખ્ય છે.
3. કુલ ૩૮ દેશો માધ્યમ માનવ વિકાસ ધરાવતા દેશોની શ્રેણીમાં આવે છે. જેમાં મુખ્ય છે, ઈન્ડોનેશિયા, ફીલીપીન્ઝ, દક્ષિણ આફ્રિકા, ઈરાક અને ભારત ગણી શકાય.
4. કુલ ૪૫ દેશો નિમ્ન માનવ વિકાસ ધરાવતા દેશોની શ્રેણીમાં ગણાય છે. જેમાં મુખ્ય દેશો કેન્યા, પાકિસ્તાન, નાઈઝેરીયા, ઝિમ્બાબ્વે અને નાઈઝર નો સમાવેશ થાય છે.

• માનવ વિકાસ આંકમાં ૧૮૮ દેશોમાં ૦.૯૪૪ ના ગ્રોથ સાથે નોર્વેનો પ્રથમ નંબરના સ્થાનમાં સમાવેશ થાય છે.
• આ ઉપરાંત ૦.૯૩૫ ના ગ્રોથ સાથે ઓસ્ટ્રેલિયા બીજા નંબરે અને ત્રીજા નંબરે ૦.૯૩૦ ના ગ્રોથ સાથે સ્વિટઝરલેન્ડ તેમજ એશિયાઇ દેશ સિંગાપુર ૦.૯૧૨ ના ગ્રોથ સાથે અગિયારમાં ક્રમે સ્થાન ધરાવે છે.
• ભારત ૦.૬૦૯ ના આંક સાથે ૧૮૮ દેશોમાં 130 મું સ્થાન ધરાવે છે.
• આ અહેવાલમાં સૌથી નીચેના ૧૮૮ માં ક્રમે ૦.૩૪૮ ના ગ્રોથ સાથે નાઈઝર નો નંબર આવે છે.

જવાબ :

1) – D

2) - A

૩) - B

4) - C

જવાબ :

1) – B

2) - D

૩) - A

4) - C

જવાબ :

1) – C

2) – A

૩) – D

4) – B
 

જવાબ :

1) – D

2) - C

૩) - A

4) - B
 

જવાબ :

1) – D

2) - A

૩) - C

4) - B
 

જવાબ :

1) – C

2) - A

3) - B

4) - D