GSEB Solutions for ધોરણ ૦૯ Gujarati

જવાબ : બે અથવા વધારે પ્રકારનાં શુદ્ધ તત્વો અથવા સંયોજનો કોઈ પણ પ્રમાણમાં ભેગા કરવાથી મળતા પદાર્થ ને મિશ્રણ કહે છે. દા.ત.,  દૂધ એ પાણી, ચરબી અને પ્રોટીનનું મિશ્રણ છે. દરિયાનું પાણી ખનિજો અને માટીનું મિશ્રણ છે. મિશ્રણ એકથી વધુ પદાર્થોનું બનેલું હોય છે. આ પદાર્થોનું પ્રમાણ નિશ્ચિત જરૂરી નથી. મિશ્રણમાં મિશ્ર થયેલા પદાર્થો પોતાના મૂળભૂત ગુણધર્મો જાળવી રાખે છે.

જવાબ : મિશ્રણમાં રહેલા ઘટક કણોને ના સ્વભાવના આધારે મિશ્રણ નું વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે. મિશ્રણના બે પ્રકાર છે : (1) સમાંગ મિશ્રણ (દ્રાવણ (અને (2) વિષમાંગ મિશ્રણ.

જવાબ : જે પદાર્થમાં રહેલા તમામ કણો ના રાસાયણિક ગુણધર્મો સમાન હોય તેને શુદ્ધ પદાર્થ કહી શકાય.

જવાબ :

જવાબ : બે કે તેથી વધુ ઉપયોગી ગુણધર્મોના સુમેળવાળી ધાતુઓ અથવા એક ધાતુ અને એક અધાતુના ઘન મિશ્રણને મિશ્રધાતુ કહે છે. મિશ્રધાતુ એ એક પ્રકારનુ સમાંગ મિશ્રણ છે. કારણ કે તે ઘટક તત્વોના ગુણધર્મો દર્શાવે છે અને તે અલગ-અલગ સંઘટન ધરાવી શકે છે. મિશ્રધાતુમાંના મૂળભૂત ઘટકોને  કોઈપણ ભૌતિક પદ્ધતિઓ દ્વારા અલગ કરી શકાતા નથી. દા.ત. 1. પિત્તળ = જસત (Zn) 30% + તાંબું (Cu) 70%          2. નિક્રોમ = નિકલ (Ni) 60% + ક્રોમિયમ (Cr) 40%          3. કાંસુ = કૉપર (Cu) 90% + ટિન (Sn) 10%

જવાબ : નિયત તાપમાને દ્રાવણમાં હાજર રહેલા દ્રાવ્યની મહત્તમ મિશ્રને તે દ્રાવણની દ્રાવ્યતા કહે છે. નિયત તાપમાને આપેલા દ્રાવકમાં જુદા જુદા દ્રાવ્ય પદાર્થોની દ્રાવ્યતા ભિન્ન ભિન્ન હોય શકે છે.

જવાબ : નિયત તાપમાને દ્રાવણની જેટલી ક્ષમતા હોય તેટલા જ દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય ઓગડેલ હોય તો તે દ્રાવણને સંતૃપ્ત દ્રાવણ કહે છે.

અથવા

• ચોક્કસ તાપમાને દ્રાવણમાં વધુ માત્રામાં દ્રાવ્ય પદાર્થ ઓગળી ના શકે તો તેને સંતૃપ્ત દ્રાવણ કહે છે.
• આથી સામાન્ય રીતે પદાર્થ ઓગળી ગયા પછી તેમાં વધારે દ્રાવ્ય ઉમેરી, દ્રાવણને ગરમ કર્યા પછી ઠંડું પડતા સંતૃપ્ત દ્રાવણ મળે.

જવાબ : જે દ્રાવણમાં ઘન દ્રવ્યના કણો પ્રવાહી દ્રાવકમાં વિખેરણ પામેલા હોય તેને નિલંબન અથવા નિલંબિત દ્રાવણ કહે છે.

• નિલંબિત દ્રાવણ વિષમાંગ મિશ્રણ છે.
• નિલંબિત દ્રાવણમાંના કણો નરી આંખે જોઈ શકાય છે.
• દા.ત., અલ્પ દ્રાવ્ય બેરિયમ સલ્ફેટ  નું પાણીમાં દ્રાવણ બનાવવામાં આવે ત્યારે બેરિયમ સલ્ફેટના કાણો પાણીમાં વિક્ષેપિત થઈને અપારદર્શક માધ્યમ બનાવે છે.
• બેરિયમ સલ્ફેટના નાના કદના કાણો પાણીમાં અદ્રાવ્ય સ્વરુપે તરતા દેખાય છે, એટલે કે દ્રાવણમાં નિલંબિત રહે છે અને નરી આંખે જોઈ શકાય છે.
• ચૂનાના પથ્થરનું પાણીમાં દ્રાવણ અને સ્ટાર્ચનું પાણીમાં દ્રાવણ પણ નિલંબિત દ્રાવણનું ઉદાહરણ છે.

જવાબ : જે દ્રાવણમાં, દ્રાવ્ય પદાર્થ (વિક્ષેપિત કલા) એ દ્રાવક (વિક્ષેપન માધ્યમ) માં વિક્ષેપિત અવસ્થામાં તરતા હોય છે, તેવા દ્રાવણને કલિલમય દ્રાવણ અથવા સોલ કહે છે.

• કલિલ એક વિષમાંગ પ્રણાલી હોય છે.
• કલિલમય દ્રાવણના ઘટક કાણો તરીકે વિક્ષેપિત કલા અને વિક્ષેપન માધ્યમ હોય છે.
• દા. ત. દૂધ, વાદળ, ધુમાડો, ધુમ્મસ વગેરે.

જવાબ : કલિલ દ્રાવણ માં દ્રાવ્ય જેવો ઘટક કે જે વિક્ષેપિત થયેલો હોય છે, તેને વિક્ષેપિત કલા કહે છે. કલિલ દ્રાવણ માં દ્રાવ્ય જેવો ઘટક કે જેમાં વિક્ષેપિત કલાના લીધે નિલંબિત થયેલા હોય છે, તેને વિક્ષેપન માધ્યમ કહે છે.  ટૂંકમાં કલિલ = વિક્ષેપિત કલા (દ્રાવ્ય) + વિક્ષેપન માધ્યમ (દ્રાવણ)

જવાબ : દ્રાવ્ય(સોડિયમ ક્લોરાઇડ)નું વજન = 36g દ્રાવક(પાણી) નું વજન = 100g દ્રાવણનું વજન = દ્રાવ્યનું વજન + દ્રાવક નું વજન                      =36 +100 = 136g દ્રાવણની સાંદ્રતા (%w/w) =                                      =                                      = 26.47%

જવાબ : મોટાભાગના કુદરતી પદાર્થો સામાન્ય રીતે રાસાયણિક દ્રષ્ટિએ અશુદ્ધ હોય છે.

• મિશ્રણમાંના ઘટકોને અલગ કરવાની પદ્ધતિને અલગીકરણ કહે છે.
• અલગીકરણ માટે જુદી જુદી પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

જવાબ : અલગીકરણ માટેની પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે : (1) હાથથી ચૂંટવું (2) ગાળણ (3) સેન્ટ્રિફ્યૂગેશન (4) બાષ્પીભવન (5) સ્ફટિકિકરણ (6) સાદું નિસ્યંદન (7) વિમાગીય નિસ્યંદન (8) અલગીકરણ ગળણી (9) ઉધ્વપાતન (10) ક્રોમેટોગ્રાફી (11) ચુંબકીય અલગીકરણ

જવાબ : જ્યારે મિશ્રણ ભારે અને હલકા કણો ધરાવતું હોય ત્યારે સેન્ટ્રિફ્યૂજિંગ યંત્રમાં મૂકી ઝડપથી ગોળ ઘુમાવતાં ભારે કણો કેન્દ્ર તરફ નીચે બેસી જાય છે અને હલકા કણો ઉપરની તરફ રહે છે.

જવાબ : જ્યારે પ્રવાહીમાં રહેલા ઘણો અતિસૂક્ષ્મ હોય ત્યારે તે ગાળણપત્રમાંથી સહેલાઇથી પસાર થઈ જાય છે. તેથી ગાળણ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરી તેઓનું અલગીકરણ કરવા માટે સેન્ટ્રિફ્યૂગેશન પદ્ધતિનો ઉપયોગ થાય છે.

જવાબ : એકબીજામાં મિશ્ર ન થઇ શકે તેવા પ્રવાહીઓનું ઘનતાના આધારે અલગ-અલગ સ્તરોમાં અલગીકરણ કરવું, એ ભિન્નકારી ગળણી નો સિદ્ધાંત છે.

જવાબ : ભિન્નકારી ગળણીના અનુપ્રયોગો નીચે મુજબ છે: તેલ અને પાણીના મિશ્રણ ને અલગ કરવા માટે ઉપયોગી છે. લોખંડ ની કાચી ધાતુ માંથી લોખંડના નિષ્કર્ષણ દરમિયાન  હલકું સ્લેગ  ઉપરના ભાગથી અલગ કરવામાં આવે છે અને પીગળેલ લોખંડ ભટ્ઠીના તળિયે રહી જાય છે.

જવાબ : જ્યારે મિશ્રણમાં(દ્રાવણ) બે જુદી જુદી દ્રાવ્યતા ધરાવતા ઘટકો દ્રાવ્ય થયા હોય ત્યારે દ્રાવ્યતાના તફાવત ના આધારે મિશ્રણમાંના ઘટકોનું અલગીકરણ કરવા ક્રોમેટોગ્રાફી પદ્ધતિ ઉપયોગી છે.

• ગ્રીક ભાષામાં ક્રોમા નો અર્થ ‘રંગ’ થાય છે.
• આ પદ્ધતિનો સૌપ્રથમ ઉપયોગ વનસ્પતિમાંથી મળી આવતા રંગીન પદાર્થોમાં રહેલા ઘટક તત્વોના અલગીકરણ માટે થયો હતો. તેથી તેનું નામ ક્રોમેટોગ્રાફી અપાયું છે.
• એક દ્રાવક માં ઓગાળેલાં જુદાં જુદાં દ્રવયોના અલગીકરણ માટે આ પદ્ધતિ વપરાય છે.

જવાબ : ક્રોમેટોગ્રાફીના અનુપ્રયોગો નીચે મુજબ છે :

• રંગકના દ્રાવણ માં રહેલા રંગોને અલગ કરવા માટે ઉપયોગી છે.
• કુદરતી રંગોમાંથી વર્ણકોને અલગ કરવા માટે ઉપયોગી છે.
• રુધિર(લોહી) માંથી નશાકારક દ્રવ્યોને અલગ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

જવાબ : હવા એ એક કરતાં વધુ વાયુઓનું સમાંગ મિશ્રણ છે. વિભાગીય નિસ્યંદન દ્વારા તેને તેના ઘટકોમાં અલગીકૃત કરી શકાય છે.

જવાબ : નાઇટ્રોજન < આર્ગોન < ઑક્સિજન

જવાબ : જયારે હવાને ઠંડી પાડવામાં આવે ત્યારે ઑક્સિજન વાયુ સૌપ્રથમ પ્રવાહીમાં રૂપાંતર પામે છે.

જવાબ : દ્રાવણમાંથી શુદ્ધ ઘન પદાર્થને સ્ફટિક સ્વરૂપે અલગ મેળવવા માટેની પદ્ધતિ ને સ્ફટિકીકરણ કહે છે. આ પદ્ધતિ ઘન પદાર્થોના શુદ્ધીકરણ માટે વપરાય છે.

જવાબ : સ્ફટિકીકરણ પદ્ધતિ સાદી બાષ્પીભવન પદ્ધતિ કરતાં ચડિયાતી છે કારણ કે (1) બાષ્પીભવન દરમિયાન કેટલાક ઘન પદાર્થો ગરમી આપવાને કારણે વિઘટિત થઈ જાય છે. (2) કેટલાક પદાર્થો વધુ પડતી ગરમીને કારણે બળીને કાળા પડી જાય છે. (3) ગાળણ બાદ કેટલીક અશુદ્ધિઓ દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય સ્વરૂપે રહી જાય છે, જે બાષ્પીભવન થી ઘન પદાર્થ અને અશુદ્ધ કરે છે. જ્યારે સ્ફટિકીકરણ દરમિયાન પદાર્થના સ્વરૂપમાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી.

જવાબ : સ્ફટિકીકરણના અનુપ્રયોગો નીચે મુજબ છે :

• દરિયાના પાણીમાંથી મળતા મીઠાનું શુદ્ધીકરણ કરવા માટે ઉપયોગી છે.
• ફટકડી (પોટાશ એલમ) ના અશુદ્ધ નમૂનામાંથી તેના અલગીકરણ કરવા માટે ઉપયોગી છે.

જવાબ : પેટ્રોલ અને કેરોસીન જે એકબીજામાં મિશ્ર થઈ શકે છે. તેના બનાવેલા મિશ્રણને વિભાગીય નિસ્યંદન દ્વારા અલગ કરી શકાય છે.

જવાબ :

1. દહીંમાંથી માખણ : સેન્ટ્રિફ્યૂગેશન
2. દરિયાના પાણીમાંથી મીઠું : બાષ્પીભવન
3. મીઠામાંથી કપૂર : ઊધ્વપાતન

જવાબ : દરિયાના પાણીમાંથી મીઠું અને દ્રાવણમાંથી શુદ્ધ ઘન પદાર્થોને સ્ફટિકીકરણ દ્વારા અલગ કરી શકાય છે.

જવાબ :

જવાબ : અમુક તત્વો ધાતુ અને અધાતુ તત્ત્વો ની વચ્ચેના ગુણધર્મો ધરાવે છે, તે તત્ત્વો ને અર્ધધાતુ તત્વો કહે છે. દા.ત., બોરોન, સિલિકોન, જર્મેનિયમ.

જવાબ : બે અથવા વધારે તત્ત્વો રાસાયણિક રીતે ચોક્કસ પ્રમાણમાં એકબીજા સાથે જોડાય છે ત્યારે બનતા નવા ગુણધર્મોવાળા પદાર્થ અને સંયોજન કહે છે.

• સંયોજન બનતી વખતે તત્ત્વો વજનના નિશ્ચિત પ્રમાણમાં સંયોજાય છે.
• દા.ત., પાણી એ હાઈડ્રોજન અને ઑક્સિજન એમ બે તત્ત્વો નું 1: 8 દળ પ્રમાણમાં બનેલું સંયોજન છે.
• સંયોજનના ગુણધર્મો તેના ઘટક તત્ત્વોના ગુણધર્મો કરતાં અલગ પડે છે.
• દા.ત., પાણી હાઈડ્રોજન અને ઑક્સિજનના ગુણધર્મો ધરાવતું નથી.
• સંયોજનના ઘટકોને રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ દ્વારા છૂટા પાડી શકાય પરંતુ ભૌતિક ક્રિયાઓ દ્વારા છૂટા પાડી શકાતા નથી.

જવાબ : દ્રવ્યના સ્વરૂપમાં ફેરફાર થવો તેને દ્રવ્યનો ભૌતિક ફેરફાર કહે છે. (1) બરફનું પાણીમાં રૂપાંતર, (2) ખાંડ પાણીમાં ઓગળવી અને (3) કપૂરની ઊર્ધ્વપાતન

જવાબ : જે ફેરફાર દરમિયાન પદાર્થનું રાસાયણિક બંધારણ બદલાય છે, તેને દ્રવ્યનો રાસાયણિક ફેરફાર કહે છે. (1) લોખંડને કાટ લાગવો, (2) ચૂનાના પથ્થરને ગરમ કરવાથી તેનું વિઘટન થવું અને (3) દૂધનું દહીમાં રૂપાંતર થવું.

જવાબ : એક જ પ્રકારના પરમાણુઓના બનેલા જથ્થાને (પદાર્થને) તત્વ કહે છે. પ્રવાહી ધાતુ : પારો અને પ્રવાહી અધાતુ : બ્રોમિન

જવાબ : બે અથવા વધારે પદાર્થોને કોઈ પણ પ્રમાણમાં ભેગા કરવાથી મળતા પદાર્થને મિશ્રણ કહે છે. મિશ્રણના બે પ્રકાર છે : (1) સમાંગ મિશ્રણ : મીઠાનું પાણીમાં મિશ્રણ (2) વિષમાંગ મિશ્રણ : NaCl અને Fe નું મિશ્રણ

જવાબ : (1) ખાંડમાં ભેળવેલ સ્ટાર્ચ - વિષમાંગ મિશ્રણ (2) દૂધમાં ભેળવેલું પાણી – સમાંગ મિશ્રણ (3) ચામાં ભેળવેલ લોખંડનો ભૂકો - વિષમાંગ મિશ્રણ (4) પેટ્રોલમાં ભેળવેલું પાણી – સમાંગ મિશ્રણ

જવાબ : પિત્તળમાં 30 % જસત અને 70 % તાંબુ હોય છે.

જવાબ : આયોડિનના આલ્કોહોલમાં બનાવેલા દ્વાવણને ‘ટિંચર આયોડિન’ કહે છે. તે એન્ટિસેપ્ટિક (જીવાણુનાશી) તરીકે ઉપયોગી છે.

જવાબ : જો દ્રાવણમાં દ્રાવ્યની માત્રા સંતૃપ્ત સ્તર કરતાં ઓછી હોય, તો તેવા દ્રાવણને અસંતૃપ્ત દ્રાવણ કહે છે.

જવાબ : તાપમાન વધતાં દ્રાવ્યતામાં વધારો થાય છે.

જવાબ : કલિલમાં જે કલાનું વિતરણ થાય તેને વિક્ષેપિત કલા અને જે કલામાં વિતરણ થાય તેને વિક્ષેપન માધ્યમ કહે છે.

જવાબ : વિક્ષેપિત કલા અને વિક્ષેપન માધ્યમની ભૌતિક સ્થિતિના આધારે કલિલ પ્રણાલી (દ્રાવણ) ના આઠ પ્રકાર છે.

જવાબ : ધુમ્મસ અને ધુમાડો બંને એરોસોલ પ્રકારના કલિલ હોવા છતાં બંનેમાં વિક્ષેપિત કલા જુદી જુદી છે. - ધુમ્મસ અને ધુમાડામાં વિક્ષેપન માધ્યમ વાયુ છે, જ્યારે વિક્ષેપિત કલા અનુક્રમે પ્રવાહી અને ઘન છે.

જવાબ : મિલ્ક ઓફ મેગ્નેશિયા એ સોલ છે, જેમાં વિક્ષેપિત કલા ઘન અને વિક્ષેપન માધ્યમ પ્રવાહી છે. - શેવિંગ ક્રીમ એ ફીણ પ્રકારનું કલિલ છે, જેમાં વિક્ષેપિત કલા વાયુ અને વિક્ષેપન માધ્યમ પ્રવાહી છે.

જવાબ : બાષ્પીભવન દ્વારા બાષ્પશીલ ઘટક (દ્રાવક) અને અબાષ્પશીલ ઘટક (દ્રાવ્ય) નું મિશ્રણમાંથી અલગીકરણ કરી શકાય છે.

જવાબ : એકબીજામાં મિશ્ર ન થઈ શકે તેવા પ્રવાહીઓનું તેમની ઘનતાના આધારે અલગ અલગ સ્તરોમાં અલગીકરણ થઈ શકે છે.

જવાબ : એક જ દ્રાવકમાં ઓગળેલા જુદા જુદા દ્રાવ્ય ઘટકો કે જેમની દ્રાવ્યતા ભિન્ન હોય તેવા ઘટકોનું મિશ્રણમાંથી અલગીકરણ કરવા વપરાય છે.

જવાબ : રુધિરમાંથી નશાકારક દ્રવ્યોને અલગ કરવા ક્રોમેટોગ્રાફી પદ્વતિ ઉપયોગી છે.

જવાબ : વિઘટન પામ્યા વગર ઊકળતા અને સરળતાથી મિશ્ર થઈ શકે તેવાં બે પ્રવાહી કે જેમનાં ઉત્કલનબિંદુ વચ્ચે વધુ તફાવત (25⁰ C) હોય તેવા ઘટકોનું અલગીકરણ કરવા માટે વપરાય છે.

જવાબ : સામાન્ય રીતે આ વિભાગીય સ્તંભમાં નાના નાના કાચના ટુકડા ભરવામાં આવે છે. કાચના ટુકડા બાષ્પને ઠંડી પાડવા માટે તેમજ સંઘનીત થવા માટે જરૂરી સપાટી પૂરી પડે છે.

જવાબ : ઓક્સિજન, આર્ગોન અને નાઇટ્રોજનનું ઉત્કલનબિંદુ અનુક્રમે  અને   - ઓક્સિજન, આર્ગોન અને નાઇટ્રોજનનું હવામાં કદથી ટકાવાર પ્રમાણ અનુક્રમે 20.9, 0.9 અને 78.1 છે.

જવાબ : હાલના સમયમાં તત્વોની સંખ્યા 100થી વધુ (118) છે, જે પૈકી 92 તત્વો કુદરતી અને બાકીના તત્વો માનવનિર્મિત છે.

જવાબ : સિલિકોન અને જર્મેનિયમ બંને તત્વોના ગુણધર્મો ધાતુ અને અધાતુ તત્વો જેવા હોવાથી અર્ધધાતુ તત્વો છે.

જવાબ : એક જ પ્રકારના કણોના બનેલા પદાર્થને શુદ્વ પદાર્થ કહે છે.

જવાબ : એક કરતાં વધુ પ્રકારનાં તત્વોમાંથી બનેલા પદાર્થને મિશ્રણ કહે છે.

જવાબ : એક કરતાં વધુ તત્વો એકબીજા સાથે પ્રક્રિયા કારી બનતા નવા પદાર્થને સંયોજન કહે છે.

જવાબ : એક સમાન સંઘટન ધરાવતા મિશ્રણને સમાંગ મિશ્રણ કહે છે.

જવાબ : બે કે તેથી વધુ ધાતુ અથવા એક ધાતુ અને એક અધાતુના મિશ્રણને મિશ્રધાતુ કહે છે.

જવાબ : બે કે તેથી વધુ પદાર્થોના સમાંગ એકરૂપ મિશ્રણને દ્રાવણ કહે છે.

જવાબ : દ્રાવણનો જે ઘટક કણ અન્ય ઘટક કણોને પોતાનામાં ઓગાળે (દ્રાવણમાં જે ઘટકનું પ્રમાણ વધારે માત્રામાં હોય) તેને દ્રાવક કહે છે.

જવાબ : દ્રાવણનો જે ઘટક કણ દ્રાવકમાં ઓગળે (દ્રાવણમાં જે ઘટક કણની માત્રા પ્રમાણમાં ઓછી હોય) તેને દ્રાવ્ય કહે છે.

જવાબ : ચોક્કસ (નિયત) તાપમાને દ્રાવણમાં હાજર રહેલા દ્રાવ્યની માત્રાને તે દ્રાવણની દ્રાવ્યતા કહે છે.

જવાબ : નિયત તાપમાને દ્રાવણની જેટલી ક્ષમતા હોય તેટલા જ પ્રમાણમાં દ્રાવ્ય ઓગળેલ હોય, તો તેને સંતૃપ્ત દ્રાવણ કહે છે.

જવાબ : જે દ્રાવણમાં દ્રાવ્યની માત્રા સંતૃપ્ત સ્તર કરતાં ઓછી હોય તો તેવા દ્રાવણને અસંતૃપ્ત દ્રાવણ કહે છે.

જવાબ : આપેલા જથ્થાના દ્રાવણમાં હાજર રહેલા દ્રાવ્યની માત્રાને સાંદ્રતા કહે છે. અથવા નિયત તાપમાને એકમ કદના દ્રાવણમાં અથવા એકમ દળના દ્રાવકમાં ઓગળેલા દ્રાવ્યના જથ્થાને તે દ્રાવણની સાંદ્રતા કહે છે.

જવાબ : વિષમાંગ પ્રણાલી કે જેમાં ઘન કણો પ્રવાહીમાં વિખેરણ પામેલા હોય તેને નિલંબન કહે છે.

જવાબ : જે દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય પદાર્થ દ્રાવકમાં વિક્ષેપિત અવસ્થામાં હોય, તો તે દ્રાવણને કલિલ દ્રાવણ કહે છે.

જવાબ : કલિલ (સોલ) માંથી પ્રકાશનું કિરણ પસાર કરતાં કલિલ કણો વડે પ્રકાશકિરણોનું પ્રકીર્ણન થવાથી તેનો માર્ગ પ્રકાશિત થાય છે. આ ઘટનાને ટિંડલ અસર કહે છે.

જવાબ : જે કલિલમાં વિક્ષેપિત કલા અને વિક્ષેપન માધ્યમ બંને પ્રવાહી હોય, તેને ઈમલ્શન કહે છે.

જવાબ : જે કલિલમાં વિક્ષેપિત કલા અને વિક્ષેપન માધ્યમ બંને ઘન હોય, તેને ઘન સોલ કહે છે.

જવાબ : જે કલિલમાં વિક્ષેપિત કલા પ્રવાહી કે વાયુ પરંતુ વિક્ષેપન માધ્યમ વાયુ હોય, તેને એરોસોલ કહે છે.

જવાબ : દ્રાવણમાંથી શુદ્ર ઘન પદાર્થને સ્ફટિક સ્વરૂપે અલગ મેળવવા માટે વપરાતી પદ્રતિને સ્ફટિકીકરણ કહે છે.

જવાબ : બાષ્પીભવન

જવાબ : ઊધર્વપાતન

જવાબ : ગાળણ

જવાબ : ક્રોમેટોગ્રાફી

જવાબ : સેન્ટ્રિફ્યુગેશન

જવાબ : ભિન્નગાળણ ગળણીના ઉપયોગ દ્વારા

જવાબ : ગાળણ

જવાબ : ચુંબકીય અલગીકરણ

જવાબ : હવાના ઉપયોગ (winnowing)

જવાબ : ડિકેન્ટેશન (Decantation) અને ગાળણ

જવાબ : “જ્યારે કોઈ ચોક્કસ તાપમાને દ્રાવણમાં વધુ માત્રામાં દ્રાવ્ય ઓગળી ણ શકે તો તેને સંતૃપ્ત દ્રાવણ કહેવામાં આવે છે.”

જવાબ : “એક જ પ્રકારના કણોના બનેલા પદાર્થને શુધ્ધ પદાર્થ કહે છે.” દા.ત., સોનું, ચાંદી

જવાબ : “કલિલ એક વિષમાંગ પ્રણાલી છે કે જેમાં વિક્ષેપન માધ્યમમાં ખૂબ ઝીણા – ઝીણા કણો રહેલા હોય છે.” દા.ત., દૂધ, માખણ, ડહોળું પાણી, સ્ટાર્ચનું દ્રાવણ

જવાબ : “વિષમાંગ મિશ્રણ કે જેમાં ઘન કણો પ્રવાહીમાં વિખેરણ પામેલા હોય તો તેને નિલંબન કહે છે.”

જવાબ : સમાંગ મિશ્રણ : સોડાવોટર, વિનેગાર, ગાળેલી ચા, હવા વિષમાંગ મિશ્રણ : લાકડું, જમીન (માટી)

જવાબ : શુદ્ધ પદાર્થો : બરફ, લોખંડ, કેલ્શિયમ ઓકસાઈડ અને મરકયુરી

જવાબ : દ્રાવણો – સમાંગ મિશ્રણ : દરિયાનું પાણી, હવા અને સોડાવોટર

જવાબ : ટિંડલ અસર દર્શાવી શકે : દૂધ અને સ્ટાર્ચનું દ્રાવણ

જવાબ : દ્રાવણ : બે કે તેથી વધુ પદાર્થોના સમાંગ એકરૂપ મિશ્રણને દ્રાવણ કહે છે.

• ટૂંકમાં, દ્રાવણ = દ્રાવ્ય + દ્રાવક
• દા.ત., 10 ગ્રામ ખાંડને 100 ગ્રામ પાણીમાં ઓગાળી ખાંડ નું દ્રાવણ બનાવીએ, તો ખાંડને દ્રાવ્ય(ઓછો જથ્થો 10 ગ્રામ), પાણીને દ્રાવક (વધુ જથ્થો 100 ગ્રામ ) અને ઓગાળેલી ખાંડના ગડીયા પ્રવાહીને દ્રાવણ (સમાંગ મિશ્રણ) કહે છે.​​​​​​​
• દ્રાવણ ના કણોમાં સમાંગતા જોવા મળે છે.

જવાબ : દ્રાવણના ગુણધર્મો નીચે આપ્યા મુજબ છે:

• દ્રાવણ સમાંગ મિશ્રણ છે.
• દ્રાવણના કણોનો વ્યાસ 1 નેનોમીટર કરતા ઓછો હોય છે. આથી તે નરી આંખે જોઇ શકાતા નથી.
• દ્રાવણના કણોના કદ અતિસૂક્ષ્મ હોવાથી તેઓ દ્રાવણમાંથી પસાર થતા પ્રકાશના કિરણોનું વિખેરણ કરી શકતા નથી. આથી દ્રાવણ કિલ અસર દર્શવાતા નથી. અર્થાત દ્રાવણમાં પ્રકાશના કિરણોનો પથ જોવા મળતો નથી.
• ગાળણ જેવી ભૌતિક પદ્ધતિ દ્વારા દ્રાવ્યના કણો દ્રાવણરૂપી મિશ્રણમાંથી અલગ પડી શકતા નથી.
• દ્રાવણ ને ખલેલ પાડયા સિવાય મૂકી રાખવાથી દ્રાવ્યના કરો નીચે બેસતા નથી, એટલે કે દ્રાવણ સ્થાયી છે.

જવાબ : નિયત તાપમાને આપેલા જથ્થા (દળ અથવા કદ) ના દ્રાવણમાં હાજર રહેલા દ્રાવ્યની માત્રા અથવા આપેલા જથ્થાના દ્રાવકમાં ઓગડેલ દ્રાવ્યની માત્રાને સાંદ્રતા કહે છે.

દ્રાવણ ની સાંદ્રતા =

• ટૂંકમાં, દ્રાવણની સાંદ્રતા દ્રાવ્ય પદાર્થોનો જ્ઞાત જથ્થો દ્રાવક ના જ્ઞાત જથ્થામાં કેટલો છે તે દર્શાવે છે.
• દ્રાવણ ની સાંદ્રતા બે રીતે દર્શાવી શકાય છે :

1. વજન-વજનથી ટકાવારી : 100 ગ્રામ દ્રાવણ માં દ્રાવ્ય થયેલા પદાર્થના ગ્રામમાં દર્શાવેલ વજનને વજન-વજનથી (%w/w) ટકાવારી કહે છે.

 

2. વજન-કદથી ટકાવારી : 100 મિલિ દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય થયેલા પદાર્થના ગ્રામમાં દર્શાવેલ વજનને વજન-કદથી ટકાવારી (%w/v) કહે છે.

જવાબ : નિલંબિત દ્રાવણના ગુણધર્મો નીચે જણાવ્યા મુજબ છે :

1. નિલંબિત દ્રાવણ વિષમાંગ મિશ્રણ છે.
2. નિલંબન ધરાવતા કણો નરી આંખે જોઈ શકાય છે.
3. નિલંબિત કણો દ્રાવણ માંથી પસાર થતા પ્રકાશના કિરણોનું પ્રકીર્ણન કરે છે, જેથી પ્રકાશનાં કિરણોનો પ્રજ્વલિત માર્ગ જોઈ શકાય છે.
4. નિલંબિત કણોને ખલેલ પહોંચાડયા સિવાય મૂકી રાખવામાં આવે, તો દ્રાવણના કણો નીચે બેસી જાય છે. એટલે કે નિલંબિત દ્રાવણ સ્થાયી નથી.​​​​​​​
5. નિલંબિત દ્રાવણને મિશ્રણ માંથી અલગ કરી શકાય છે અને નિલંબિત કણો નીચે બેસી ગયા પછી દ્રાવણ પ્રકાશનું પ્રકીર્ણન કરી શકતું નથી.

જવાબ : કલિલ કણોનું કદ નાનું હોવાથી (<1nm) તેને નરી આંખે જોઇ શકાતા નથી.

જવાબ : કલિલ દ્રાવણના ગુણધર્મો નીચે આપ્યા મુજબ છે :

1. કલિલ દ્રાવણ વિષમાંગ મિશ્રણ છે, જોકે દેખાવમાં સમાંગ મિશ્રણ લાગે છે.
2. દ્રાવ્યનાં કાણો (વિક્ષેપિત કલા) દ્રાવક (વિક્ષેપન માધ્યમ) માં વિક્ષેપિત અવસ્થામાં રહેલા હોય છે, જેને કલિલ કહે છે.
3. કલિલ કણો દ્રાવણમાં બધે જ પ્રસરેલા હોય છે.
4. તેમાંના દ્રાવ્ય ઘટકને ગાળણ જેવી ભૌતિક પદ્ધતિથી અલગ કરી શકાતો નથી, પરંતુ અલ્ટ્રાસેન્ટ્રિફ્યુઝ  જેવા સાધનથી અલગ કરવામાં આવે છે.
5. તેમાંના દ્રાવ્ય ઘટકના કણો સાચા દ્રાવણના દ્રાવ્ય ઘટક કરતા મોટા, પરંતુ અદ્રાવ્ય ઘટકના ઘણો કરતા ના હોય છે(આશરે nm)
6. પ્રકાશના કિરણોનું પ્રકીર્ણન કરે છે જેને ટિંડલ અસર કહે છે. આવીજ ટિંડલ અસર બંધ રૂમમાં ઝીણા છિદ્ર દ્વારા બહારથી આવતા પ્રકાશથી જોઈ શકાય છે, જેમાં રૂમના વાયુમય વિક્ષેપિત માધ્યમ (હવા) માં ધૂળના રજકણો જેવી વિક્ષેપિત કલા હોય છે, આમ તે વાયુમય (એરોસોલ) કલિલ છે.
7. કલિલ દ્રાવણ ને ખલેલ પહોંચાડયા વગર રાખી મુકવામાં આવે, તો નીચે બેસી જતા નથી આથી તે સ્થાયી છે.

જવાબ : સેન્ટ્રિફ્યૂગેસન પદ્ધતિના અનુપ્રયોગ નીચે પ્રમાણે છે :

જવાબ : મિશ્રણમાં એક ઘટક ઊર્ધ્વપાતન પામી ના શકે તેવો, જ્યારે બીજો ઘટક ઊર્ધ્વપાતન પામી શકે તેવો હોય ત્યારે ઘટકોનું અલગીકરણ કરવા ઊર્ધ્વપાતન પદ્ધતિનો ઉપયોગ થાય છે.

• દા.ત., મીઠું અને એમોનિયમ ક્લોરાઇડ ના મિશ્રણમાં મીઠું ઊર્ધ્વપાતન પામી ના શકે તેવો ઘટક છે, જ્યારે એમોનિયમ ક્લોરાઇડ એ ઊર્ધ્વપાતન પામી શકે તેવો ઘટક (ઊર્ધ્વપાત્તી પદાર્થ) છે. આ મિશ્રણને ચાઇના ડિશમાં લઇ આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ તેની ઉપર ગળણી ઊંધી ગોઠવી, ઉંધી ગોઠવીનું નળચું રુના ધુમાડા વડે બંધ કરો, આ મિશ્રણને ગરમ કરતાં, બંને ઘટકોનું અલગીકરણ થાય છે.
• એમોનિયમ ક્લોરાઇડ, કપૂર, નેપ્થેલીન, આયોડિન અને એન્થ્રેસીન ઊર્ધ્વપાતન પામી શકે તેવા ઘન પદાર્થ છે.

​​​​​​​

જવાબ : એકબીજામાં સરળતાથી મિશ્ર થઈ શકતાં બે કે તેથી વધુ પ્રવાહી કે જેમના ઉત્કલનબિંદુ વચ્ચેનો તફાવત 25k (25℃) કરતાં ઓછો હોય, તો તેવાં પ્રવાહીઓના મિશ્રણમાંથી ઘટકોનું અલગીકારણ કરવા માટે વિભાગીય નિસ્યંદન પદ્ધતિ ઉપયોગમાં આવે છે.

• આ પદ્ધતિ માટે વપરાતું સાધન સાદા નિસ્યંદન સાધન જેવું જ હોય છે. પરંતુ આ પદ્ધતિમાં નિસ્યંદન ફ્લાસ્ક અને જળ સંઘનિત્ર (condenser) વચ્ચે વિભાગીય સ્તંભને ગોઠવવામાં આવે છે.
• વિભાગીય સ્તંભ એક કાચના નાના ટુકડાઓથી ભરેલ એક નળી હોય છે.
• કાચના ટુકડા બાષ્પને સંઘનિત થવા માટે અને ત્યારબાદ ઠંડી પડવા માટે સપાટી પૂરી પાડે છે.    
• આ પદ્ધતિ દ્વારા પેટ્રોલિયમ પેદાશો માંથી તેના વિવિધ ઘટકો નું અલગીકરણ કરી શકાય છે.

​​​​​​​

જવાબ : હવામાંથી વિવિધ વાયુઓને અલગ મેળવવા માટેના પક્રમનો ક્રમદર્શી આલેખ નીચે પ્રમાણે છે :

હવા

દબાણના વધારા અને તાપમાનના ઘટાડા દ્વારા હવાને સંકોચાવું(Compress)અને ઠંડુ(Cool) કરવું.

પ્રવાહીકૃત હવા

વિભાગીય નિસ્યંદન સ્તંભને ધીમે ધીમે ગરમ કરો.

વાયુઓ જુદી-જુદી ઊંચાઈએ અલગીકૃત થાય છે.

જવાબ : હવામાંથી ઑક્સિજન વાયુ મેળવવા માટે હવામાંના દરેક વાયુ ઘટકોનું અલગીકરણ કરવું જરુરી હોય છે.

• આ માટે વિભાગીય નિસ્યંદન પદ્ધતિ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• સૌપ્રથમ હવાનું તાપમાન ઘટાડી અને દબાણ વધારી સંકોચન થાય છે. આથી હવાનું પ્રવાહીકૃત સ્વરૂપ મળે છે.​​​​​​​
• આ પ્રવાહીકૃત હવાને વિભાગીય નિસ્યંદન સ્તંભમાં ધીમે ધીમે ગરમ કરવામાં આવે છે. અહીં ઉત્કલનબિંદુ ના તફાવતના આધારે જુદી જુદી ઊંચાઈએ વિવિધ વાયુઓનું અલગીકરણ કરી ઑક્સિજન વાયુ મેળવી શકાય છે.

જવાબ : શહેરમાં પીવાલાયક પાણી પાણી નું શુદ્ધીકરણ કરી પૂરું પાડવામાં આવે છે.

• આ માટેનો એક ક્રમદર્શી આલેખ નીચે આપેલો છે.

​​​​​​​

• સૌપ્રથમ સંગ્રાહક માંથી પાણીનો જથ્થો અવસાદન ટાંકીમાં પસાર કરવામાં આવે છે જેથી પાણીમાંના ઘન સ્વરૂપના ઘટકો નીચે (તળિયે) બેસી જાય છે.
• ત્યારબાદ આલંબિત અશુદ્ધિઓ દૂર કરવા માટે ભારણ ટાંકીમાં પાણી ને પસાર કરવામાં આવે છે.
• ભારણ ટાંકીમાંથી પાણીનો પ્રવાહ ગાળણ ટાંકીમાં લઈ જવામાં આવે છે.
• આ પાણીના જથ્થામાં રહેલા બેક્ટેરિયાનો નાશ કરવા માટે તેનું ક્લોરિનેશન કરવામાં આવે છે.​​​​​​​
• આ રીતે શુદ્ધ પાણી પૂરું પાડવામાં આવે છે.

જવાબ : આપેલ ફેરફારોનું  ભૌતિક અને રાસાયણિક ફેરફારમાં વર્ગીકરણ નીચે આપ્યા મુજબ છે :

જવાબ : અધાતુ તત્ત્વો નીચેનામાંથી બધા જ અથવા અમુક ગુણધર્મો ધરાવે છે :

• અધાતુ તત્ત્વો વિવિધ રંગ ધરાવે છે.
• અધાતુ તત્ત્વો વિદ્યુત અને ઉષ્માના મંદવાહક હોય છે.
• અધાતુ તત્ત્વો ટીપાઉપણું, તણાવપણું કે ચળકાટ જેવા ગુણધર્મોં ધરાવતા નથી.
• કેટલાક અધાતુ તત્ત્વો અપરરૂપ હોય છે.​​​​​​​
• આયોડિન, કાર્બન, બ્રોમિન, હાઈડ્રોજન, ઑક્સિજન, ક્લૉરીન અધાતુ તત્ત્વો છે.

જવાબ :

ચા બનાવવા માટે આપણે નીચે મુજબનાં પગલાં લેવા જરૂરી છે :

• (1) સૌ પ્રથમ એક પાત્રમાં થોડુંક પાણી લેવામાં આવે છે. અહી પાણી એ દ્રાવક તરીકે વર્તે છે.
• (2) હવે આ પાણીમાં કેટલીક ખાંડ ઉમેરવામાં આવે છે, જે દ્રાવ્ય તરીકે ઓળખાશે.
• (3) આ પાત્રને ગરમ કરવાથી દ્વાવક પાણીમાં દ્વાવ્ય ખાંડ સંપૂર્ણપણે ઓગળી જઈને સમાંગ મિશ્રણ બનાવે છે.
• (4) ત્યારબાદ તેમાં ચા પત્તી અથવા ચા ઉમેરી આ મિશ્રણને વધુ ગરમ કરવામાં આવે છે, પરંતુ મિશ્રણમાં ચા પત્તી એ અદ્રાવ્ય રહે છે.
• (5) હવે, મિશ્રણમાં દૂધ ઉમેરી થોડા સમય માટે ઉકાળો.​​​​​​​
• (6) આ તૈયાર થયેલ મિશ્રણને હવે ગાળી લેવામાં આવે છે તેના ગાળણથી કપમાં દ્રાવ્ય પદાર્થો લીલી ચા (પીવાની ચા) તરીકે મળી આવે છે, જ્યારે અદ્રાવ્ય પદાર્થ તરીકે ચા (ચા પત્તી) એ અવશેષ તરીકે મળે છે.

જવાબ :

જવાબ : અવલોકન : જેમ, પોટેશિયમ ક્લોરાઈડનું દ્રાવણ ઠંડુ પડશે તેમ દ્રાવણમાં પોટેશિયમ ક્લોરાઈડ ઉત્પન્ન થશે (અવક્ષેપિત થશે) કારણ કે સંતૃપ્ત દ્રાવણ બનાવતા જો તાપમાનમાં વધારો થાય તો દ્રાવકમાં દ્રાવ્યની ક્ષમતા વધે છે, પરંતુ અહી ઠંડુ પડતાં તાપમાન ઘટવાથી દ્રાવ્ય પાછો ઘન સ્વરૂપે (અવક્ષેપ) જોવા મળે છે.

જવાબ : 293 K તાપમાને આપેલ દરેક ક્ષારની દ્રાવ્યતા નીચે મુજબ છે.

• પોટેશિયમ નાઈટ્રેટ   :  : 32
• પોટેશિયમ ક્લોરાઈડ :    : 35
• સોડિયમ ક્લોરાઈડ   :  : 36
• એમોનિયમ ક્લોરાઈડ :  : 37​​​​​​​
• અહી, 293 K તાપમાને એમોનિયમ ક્લોરાઈડ  ક્ષારની દ્રાવ્યતા (37) સૌથી વધુ છે.

જવાબ : જેમ, તાપમાન વધે તેમ દ્રાવણમાં ક્ષારની દ્રાવ્યતામાં વધારો થાય છે.

• ટૂંકમાં, તાપમાન વધતાં ક્ષારની દ્રાવ્યતા વધે છે.

જવાબ : શુદ્વ પાણીનું ઉત્કલન બિંદુ 100⁰ C છે.

• આથી, આપેલ રંગવિહીન પ્રવાહી પાણી છે કે નહીં તેની ચકાસણી નીચે મુજબ પ્રયોગ દ્વારા કરી શકાય છે.
• સૌ પ્રથમ આપેલ રંગવિહીન પ્રવાહીને એક બીકરમાં લઈ તેમાં થરમોમિટર મૂકો. ત્યારબાદ બીકરને તારની ઝાળી દ્વારા સ્ટેન્ડ પર મૂકી બર્નરની મદદથી ગરમ કરો.
• આથી જેમ – જેમ તાપમાન વધતું જશે તેમ બીકરમાનું પ્રવાહી ઉકળશે. જો આપેલ પ્રવાહી 100⁰ C તાપમાને ઉકળતું હોય તો તે પાણી છે એવું નક્કી કરી શકાય છે.

જવાબ :

જવાબ : રસાયણિક ફેરફારો :

•  છોડની વૃદ્ધિ
•  લોખંડનું કટાવું
•  ખોરાકનું રાંધવું
•  ખોરાકનું પાચન
•  મીણબત્તીનું સળગવું​​​​​​​
•  બાકીના ભૌતિક ફેરફારો છે.