GSEB std 10 science solution for Gujarati check Subject Chapters Wise::
જવાબ : જીવસાતત્ય જાળવવા માટે નવા સજીવો પંદા કરવા જરૂરી છે અને તે માટે પ્રજનન આવશ્યક છે.
જવાબ : લિંગી પ્રજનન પદ્ધતિ એ પ્રજનન માટેની સારી પદ્ધતિ છે. કારણ કે તે દરમિયાન ઉત્પન્ન થતી ભિન્નતાઓ ઉદવિકાસમાં ફાળો આપે છે અને સંતતિઓ પર્યાવરણ સાથે સારું અનુકૂલન ધરાવે છે.
જવાબ : અલિંગી પ્રજનન પદ્ધતિમાં એક પિતૃ સંતતિ સર્જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. પરિણામે સર્જાતી નવી સંતતિ એકબીજાના જેવી જ નહીં પરંતુ તેઓના પિતૃની આબેહૂબ પ્રતિકૃતિ પણ હોય છે. આ સંતતિઓ જનીનિક દ્રષ્ટિએ સમાન હોય છે. આવા બાહ્યાકાર અને જનીનિક રીતે સમાન સજીવો માટે જનીનિક પ્રતિકૃતિ શબ્દ વપરાય છે.
જવાબ : લિંગી પ્રજનન દરમિયાન બે પિતૃઓનાં લક્ષણો ભેગાં થાય છે અને ભિન્નતાઓ પ્રેરે છે. જેથી સંતતિ પર્યાવરણમાં સારી રીતે અનુકૂલન સાધે છે.
જવાબ :
|
અલિંગી પ્રજનન |
લિંગી પ્રજનન |
| 1. તેમાં જન્યુઓનું નિર્માણ અને સંયોજન થતું નથી. |
1. તેમાં જન્યુઓનું નિર્માણ અને સંયોજન થાય છે. |
| 2. તેમાં હંમંશાં એક પિતૃ સજીવની આવશ્યકતા હોય છે. |
2. તેમાં સામાન્ય રીતે બે પિતૃ સજીવની આવશ્યકતા હોય છે. |
| 3. પ્રજનન એકમો દૈહિક કોષોના બનેલા છે. |
3. પ્રજનન એકમો જનનકોષ ધરાવે છે. જે તેમની પદ્ધતિ અનુસાર હોય છે. |
| 4. સંતતિ આબેહૂબ પિતૃ જેવી જ હોય છે. |
4. સંતતિ પિતૃ કરતાં ભિન્ન હોય છે. |
જવાબ : બહુગુણનની પ્રક્રિયા જેમાં વનસ્પતિના ભાગો અથવા ટુકડાઓ પ્રજનન એકમ તરીકે વર્તે છે અથવા તેમને પ્રસર્જકો કહે છે. જે નવો સજીવ સર્જે છે. તેથી તેને વાનસ્પતિક પ્રજનન કહે છે. ઉદાહરણ: આદુમાં ગાંઠામૂળી, બટાટાની (આંખો) કલિકાઓ
જવાબ : કારણ કે લિંગી પ્રજનન જનીનિક ભિન્નતા પ્રેરે છે (અનુકૂલનો). જે સંતતિને સારા અસ્તિત્વની જાળવણી માટે સંઘર્ષનો સામનો કરવાની ક્ષમતા આપે છે.
જવાબ : જન્યુઓ જન્યુજનનની ક્રિયા દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. તે હંમંશાં એકકીય (n) હોય છે અને એકકીય જન્યુઓ ઉત્પન્ન કરવા અર્ધીકરણ થવું જરૂરી છે. કારણ કે તે તેમાં રંગસૂત્રોની સંખ્યા અડધી કરવા માટે રિડક્શન વિભાજન થવું જરૂરી છે.
જવાબ : મોટા ભાગના જલજ સજીવો જેવા કે લીલ, માછલીઓ અને ઉભયજીવીઓમાં યુગ્મનજ શરીરની બહાર, બાહ્ય માધ્યમ (પાણી)માં થાય છે. આ પ્રકારના જન્યુયુગ્મનને બાહ્યફલન કહે છે. ગેરફાયદા : મોટા ભાગની સંતતિ તેમના ભક્ષકો સામે રક્ષિત હોતા નથી. આથી તેમની પુખ્તાવસ્થા સુધી તેમના અસ્તિત્વ સામે જોખમ હોય છે.
જવાબ :
|
ચલબીજાણુ |
યુગ્મનજ |
| 1 તે અલિંગી પ્રજનન દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. |
1 તે લિંગી પ્રજનન દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. |
| 2. તે કશા ધરાવે છે. |
2 તે કશા ધરાવતા નથી. |
| 3. તે એકકીય કે દ્વિકીય હોય છે. |
૩.તે હંમેશાં દ્વિકીય હોય છે. |
| 4 અંકુરણ દ્વારા તે નવી વનસ્પતિ ઉત્પન્ન કરે છે. |
4. સંયુગ્મન દ્વારા નવી વનસ્પતિ ઉત્પન્ન કરે છે. |
જવાબ :
|
જન્યુજનન |
ભૃણજનન |
| 1. આ પ્રક્રિયા દ્વારા નર અને માદા જન્યુઓ ઉત્પન્ન થાય. |
1. તે ફલિતાંડમાંથી ભૂણ વિકાસની પ્રક્રિયા છે. |
| 2. તેમાં અર્ધીકરણ સંકળાયેલ છે. |
2. તેમાં સમભાજન સંકળાયેલ છે. |
જવાબ : ઈંડાં તેમની જાતે ફરી શકતા નથી. આથી તેઓમાં વિવિધ પ્રકારના ભક્ષકો સામે વધુ ખતરો હોય છે.
જવાબ : તેઓની શરીરની રચના વધુ સરળ છે. તેઓ એકકોષીય સજીવો છે.
જવાબ : અલિંગીપ્રજનન દ્વારા નિર્માણ પામેલી સંતતિને ક્લોન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે તેઓ બાહ્યાકાર વિદ્યાકીય અને જનીનિક રીતે પિતૃને સમાન હોય છે.
જવાબ : ગ્રંથિલ ગાંઠો અને આંતર ગાંઠો ધરાવે છે. પર્ણીય પ્રરોહ ગાંઠોમાંથી સર્જાય છે.
જવાબ : એક વર્ષાયુ વનસ્પતિ ટૂંકો જુવેનાઈલ તબક્કો ધરાવે છે. તેઓ પોતાનું જીવનચક્ર માત્ર એક જ ઋતુમાં પૂર્ણ કરવાનું હોય છે, તેથી જુવેલાઈલ તબક્કો ટૂંકો હોય છે.
જવાબ : જન્યુજનન, પરાગનયન, ફલન, ભ્રૂણજનન
જવાબ : દ્વિસદની વનસ્પતિ કરતાં સ્વપરાગનયન દ્વિલિંગી વનસ્પતિમાં પરાગરજનું પુષ્પાસન પર સ્થળાંતરણ સરળ હોય છે માટે.
જવાબ : એક કોષીય
જવાબ : કદ
જવાબ : 100 - 150 વર્ષ
જવાબ : ટૂંકો
જવાબ : 1-2 અઠવાડિયા
જવાબ : તે તેઓનાં પિતૃઓની આબેહુબ પ્રતિકૃતિ હોય
જવાબ : પ્રજનન
જવાબ : 15 વર્ષ
જવાબ : અલિંગી પ્રજનન
જવાબ : લિંગી પ્રજનન
જવાબ : ચલબીજાણું
જવાબ : કલિકાઓ
જવાબ : પેનીસીલીયમ
જવાબ : યીસ્ટ
જવાબ : દ્વિવિભાજન
જવાબ : સમવિભાજનથી
જવાબ : મોનેરા
જવાબ : કોષ્ઠન
જવાબ : અંતઃકલિકાઓ
જવાબ : કલિકાઓ સર્જીને
જવાબ : અલિંગી
જવાબ : પર્ણકલીકાઓ
જવાબ : બટાકાની આંખ
જવાબ : પાણીમાંથી O2 શોષી લે છે.
જવાબ : લીલ અને ફૂગ
જવાબ : જળકુભી
જવાબ : જળકુંભી
જવાબ : અલિંગી પ્રજનન
જવાબ : આદુ
જવાબ : સંતતિઓ પિતૃ DNA ની આબેહૂબ પ્રતિકૃતિઓ ધરાવતી નથી.
જવાબ : એકકીય વાનસ્પતિક કોષો અને એકકીય જન્યુધાની
જવાબ : હાયડ્રા
જવાબ : નીલ ફુરન્જીત
જવાબ : હોમો સેપીયંસ
જવાબ : અતઃસ્ત્રાવો
જવાબ : વાંસ
જવાબ : અંતઃસ્ત્રાવો
જવાબ : વાંદરા
જવાબ : હરણ
જવાબ : ક્લેડોફોરા
જવાબ : 2006
જવાબ : જુવેનાઇલ તબક્કો
જવાબ : વિષમ સુકાયક
જવાબ : ફ્યુક્સ
જવાબ : કાકડી
જવાબ : દ્વિસદની
જવાબ : વંદો
જવાબ : 46
જવાબ : ઉભયલિંગી
જવાબ : 380
જવાબ : દ્વિલિંગી પુષ્પ
જવાબ : સમસુકાયક
જવાબ : જન્યુઓનું જોડાણ
જવાબ : પાણી
જવાબ : બાહ્ય ફલન
જવાબ : બટાકા
જવાબ : પાણીમાં
જવાબ : કુતરો
જવાબ : અસયોગીજનન
જવાબ : પિતૃઓના જન્યુઓ ગુણવત્તાની દ્રષ્ટિએ વિભિન્ન જનીનિક બંધારણ ધરાવે છે.
જવાબ : પિતૃ શરીરની વહેંચણી સંતતિઓમાં થાય છે.
જવાબ : સજીવના વસવાટ, દેહધાર્મિકતા અને જનીનિકતા પર રહેલો છે.
જવાબ : ભ્રૂણ વિકાસ
જવાબ : સ્વફલિત દ્વિેલિંગી
જવાબ : 20
જવાબ : 42
જવાબ : પરાગનયન
જવાબ : અપ્રત્યપ્રસવી પ્રાણીઓમાં
જવાબ : સજીવ દેહની અંદર
જવાબ : અંતઃફલન
જવાબ : સજીવ દેહની અંદર
જવાબ : ભ્રૂણજનન
જવાબ : પરાગનલિકાઓ
જવાબ : અંડક
જવાબ : યૂગ્મજથી
જવાબ : અંડપ્રસવી પ્રાણીઓ
જવાબ : લીલ અને ફૂગ
જવાબ : ભ્રૂણમાં
જવાબ : બીજમાં
જવાબ : ફળમાં
જવાબ : ફ્લાવરણ
જવાબ : અપ્રત્યપ્રસવી પ્રાણીઓમાં
જવાબ : 12, 24, 24
જવાબ : ગાંઠો વર્ધમાન કોષો ધરાવે છે.
જવાબ : પિતૃઓના જન્યુઓ સમાન જનીનિક બંધારણ ધરાવતાં નથી, કારણ કે તેઓ DNA ની સમાન નકલો ધરાવતાં નથી. સમજાત રંગસૂત્રો વચ્ચે પેકીટિન અને ડિપ્લોટિન અવસ્થાઓ વખતે કે જે અર્ધીકરણ-1ની અવસ્થાઓ છે તે વખતે વ્યતીકરણની ઘટના દ્વારા સ્વસ્તિક ચોકડીનું નિર્માણ થાય છે. આ સમયે રંગસૂત્રની રંગસૂત્રિકાઓ જે સમજાત રંગસૂત્રોની છે તે યાદચ્છિક રીતે ફેરબદલ પામે છે. જેને પરિણામે કેટલીક નવી DNAની શ્રેણીઓ રચાય છે. જેને પરિણામે અર્ધીકરણ પૂર્ણ થાય છે અને જન્યુઓના નિર્માણ સાથે DNA કે જનીન દ્રવ્યમાં ભિન્નતા નિયત માત્રામાં આપે છે.
જવાબ :
- લિંગીપ્રજનન, સંતતિમાં ભિન્નતા લાવે છે.
- અર્ધીકરણ દ્વારા જન્યુનું નિર્માણ થતું હોવાથી વ્યતીકરણ (અર્ધીકરણ દ્વારા) દરમિયાન જનીનિક પુનઃસંયોજન પામે છે, જેને લીધે જન્યુઓના DNA માં ભિન્નતા દર્શાવે છે.
- બદલાતા પરિઆવરણમાં સજીવની અસ્તિત્વની તકો વધુ મળે છે.
જવાબ : ગુલાબમાં ફળ નિર્માણમાં કેટલાંક કારણોને લીધે નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત થાય છે. તેનાં કેટલાંક સંભવિત કારણો આ પ્રમાણે છે :
- ગુલાબના છોડ જીવિત પરાગરજનું નિર્માણ કરતાં નથી.
- ગુલાબના છોડ કાર્યશીલ અંડકોષ ધરાવતાં નથી.
- ગુલાબના છોડ નિષ્ફળ અંડકો ધરાવે છે.
- સંકરણ જાતોને કારણે અર્ધીકરણની ક્રિયા અસામાન્ય બને છે. પરિણામે જીવિત જન્યુઓનું નિર્માણ કરતા નથી.
- તે સ્વ-વંધ્યતા ધરાવે છે.
જવાબ : અલિંગી પદ્ધતિથી ઉત્પન્ન થયેલી સંતતિ એ એક જ પિતૃ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે અને તેમાં કોઈ જનીનિક ભિન્નતા હોતી નથી. આ પદ્ધતિમાં એક પિતૃ સંતતિ સર્જવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. પરિણામે સર્જાતી નવી સંતતિ એકબીજાના જેવી જ નહીં, પરંતુ તેઓના પિંતૃની આબેહૂબ પ્રતિકૃતિ પણ હોય છે. આ સંતતિઓ જનીનિક દ્રષ્ટિએ સમાન હોય છે. આવા બાહ્યાકાર અને જનીનિક રીતે સમાન સજીવો માટે જનીનિક પ્રતિકૃતિ શબ્દ વપરાય છે.
જુદા જુદા સજીવોમાં અલિંગી પ્રજનન એકકોષી સજીવો અને સરળ કક્ષાનું આયોજન ધરાવતી વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓમાં અલિંગી પ્રજનન સામાન્ય છે. પ્રોટીસ્ટા અને મોનેરામાં સજીવ કે પિતૃકોષ વિભાજન પામીને બે કોષો સર્જે છે. જે નવા સજીવ તરીકે વર્તે છે. આ સજીવોમાં કોષ વિભાજન પોતે પ્રજનનની પ્રક્રિયા છે. દ્વિભાજન ઘણા એકકોષી સજીવો દ્વિભાજન દ્વારા પ્રજનન કરે છે. જેમાં કોષ બે અર્ધભાગમાં વિભાજિત થાય છે અને દરેક ભાગ ઝડપી વૃદ્ધિ પામી પુખ્ત બને છે. ઉદાહરણ : અમીબા, પેરામિશિયમ કલિકાસર્જન યીસ્ટમાં વિભાજન અસમાન હોય છે અને નાની કલિકાઓ સર્જે છે. જે પ્રારંભમાં પિતૃકોષ સાથે જોડાયેલી હોય છે. આ કલિકાઓ છેવટે છૂટી પડી નવી યીસ્ટ (સજીવ કોષ) તરીકે પુખ્ત બને છે. કોષ્ઠન અને બીજાણુ નિર્માણ પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં અમીબા પોતાના ખોટા પગને પાછા ખેંચી લે છે અને પોતાની આસપાસ મજબૂત ત્રિસ્તરીય આવરણ કે કોષ્ઠનો સ્ત્રાવ કરે છે. આ ક્રિયાને કોષ્ઠન (encystation) કહે છે. જ્યારે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે કોષ્ઠન પામેલ અમીબા બહુભાજન પામે છે અને ઘણા ફૂટપાદીય બીજાણુ (pseudopodiospores) સર્જે છે. કોષ્ઠની દીવાલ તૂટે છે અને બીજાણુઓ આસપાસના માધ્યમમાં મુક્ત થઇ અમીબા તરીકે વૃદ્ધિ પામે છે. આ ક્રિયાને બીજાણુ નિર્માણ (sporulation) કહે છે. ફૂગ અને લીલમાં અલિંગી પ્રજનન કૂગ સૃષ્ટિના સભ્યો અને લીલ જેવી સરળ વનસ્પતિઓ વિશિષ્ટ અલિંગી પ્રજનન પ્રેરતી રચનાઓ દ્વારા પ્રજનન કરે છે. ચલબીજાણુઓ (znospores) ચલબીજાણુઓ સર્વસામાન્ય છે. તે સૂક્ષ્મદર્શી ચલિત રચના છે. બીજી, અન્ય અલિંગી પ્રજનન કરતી રચનાઓ કણીબીજાણુઓ(conidia) ઉદાહરણ : પેનિસિલિયમ, કલિકાઓ (buds) ઉદાહરણ : હાઈડ્રા અને અંત:કલિકાઓ (gemmules) : ઉદાહરણ વાદળી છે.જવાબ : પુષ્પમાં ફલન બાદ નીચે પ્રમાણેના ફેરફારો થાય છે :
- ફલિતાંડ અંડકની અંદર બને છે અને ભ્રૂણમાં વિકાસ પામે છે.
- અંડક બીજમાં ફેરવાય છે.
- બીજાશયમાંથી ફળ બને છે.
જવાબ : જે પુષ્પમાં નર અને માદા પ્રજનન અંગો (પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર) એમ બંને આવેલા હોય તેવા પુષ્પને દ્વિલિંગી પુષ્પ કહે છે.
- બારમાસી (કેથેરેન્થસ રોઝીયસ)
- ડુંગળી (એલિયમ સેપા)
- જાસુદ (હિબિસ્કસ રોઝાસાયનેન્સીસ)
- બટાટા (સેલેનમ ટ્યુબરોઝા)
જવાબ : કાકડી એ કુકુરબીટા વનસ્પતિઓનું સારું ઉદાહરણ છે. કાકડી વનસ્પતિમાં નર અને માદા પુષ્પો જુદાં જુદાં હોય છે. માદા પુષ્પોમાં નાના બાળરૂપ જેવી રચના પુષ્પના તલ ભાગે દેખાય છે. જયારે નરપુષ્પ (પુંકેસર ધરાવતું પુષ્પ)માં આવી નાના ફળ જેવી રચના જોવા મળતી નથી. એકલિંગી પુષ્પનું બીજું ઉદાહરણ મકાઈનું પુષ્પ છે. મકાઈમાં નર પુષ્પ પ્રકાંડની ટોચે આવેલ છે. જ્યારે માદા પુષ્પ પ્રકાંડના નીચેના ભાગમાં આવેલ હોય છે.
જવાબ : (a) જુવેનાઇલ તબક્કો:
દરેક સજીવમાં જાતીય પુખ્તતા પ્રાપ્ત કરતાં પહેલાં તેમના જીવનમાં વૃદ્ધિ અને પરિપક્વતા નિશ્ચિત તબક્કે પહોંચે છે. આ તબક્કાને જુવેનાઇલ તબક્કો કહે છે. માણસમાં જુવેનાઇલ તબક્કો એ 12 થી 13 વર્ષની ઉમરે હોય છે. (b) પ્રાજનંક તબક્કો: જ્યારે પ્રજનનતંત્ર પૂરતા પ્રમાણમાં નર અને માદા જન્યુઓ ઉત્પન્ન કરવા, સમાગમ કરવા અને પ્રજનન કરવા તૈયાર હોય છે તે તબક્કાને પ્રજનન તબક્કો કહે છે. કારણ કે મુખ્ય અંતઃસ્ત્રાવો આ તબક્કામાં ફેરફાર લાવે છે. માણસમાં પ્રજનન તબક્કો 12 થી 13 વષની ઉંમરે શરૂ થાય છે અને 55 થી 60 વર્ષ સુધી ચાલુ રહે છે. (c) વૃદ્ધત્વ (જીર્ણતા)નો તબક્કો: પ્રજનન તબક્કા પછી અંતસ્રાવો નર અને માદા જનનકોષોના ઉત્પાદનમાં ઘટાડો કરે છે. આ તબક્કાને વૃદ્ધત્વનો તબક્કો કહે છે.જવાબ :
અંડાશય...........
જ. દ્વિકીય
પરાગાશય............
જ. દ્વિકીય
અંડકાષ............
જ. એકકીય
પરાગરજ...........
જ. એકકીય
નરજન્યું................
જ. એકકીય
યુગ્મનજ........
જ. દ્વિકીય
જવાબ : નર જન્યુઓનું માદા જન્યુ ત૨ફ વહન થવાની ક્રિયાને જન્યવહન કહે છે.
જન્યુઓના નિર્માણ બાદ નર અને માદા જન્યુઓ તેમનાં સાનુકૂળ જોડાણ (ફલન) માટે ભૌતિક રીતે ભેગા થાય છે.મોટા ભાગના સજીવોમાં નર જન્યુ ચલિત અને માદા જન્યુ અચલિત હોય છે. અપવાદરૂપે, કેટલીક ફૂગ અને લીલમાં બંને પ્રકારના જન્યુઓ ચલિત હોય છે. આથી, એવા માધ્યમની જરૂર પડે છે કે જેથી નરજન્યુનું વહન થાય. લીલ, દ્ધિઅંગી અને ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓમાં પાણીના માધ્યમ દ્વારા જન્યુઓ સ્થાનફેર પામે છે. મોટી સંખ્યામાં નરજન્યુઓ, માદા જન્યુઓ સુધી પહોંચવામાં નિષ્ફળ જાય છે. વહન દરમિયાન ગુમાવાતા નર જન્યુઓની પૂર્તતા કરવા માટે માદા જન્યુની સરખામણીમાં નર જન્યુઓની સંખ્યા હજારો ગણી વધારે હોય છે.આવૃત બીજધારીઓમાં પરાગરજ એ નર જન્યુઓનું અને અંડક એ અંડકોષનું વહન કરે છે. માટે પરાગાશયમાં સર્જાતી પરાગરજનું ફલન પહેલાં પરાગાસન પર સ્થળાંતરણ થવું જરૂરી છે.
વટાણા જેવી સ્વલિત દ્વિલિગી વનસ્પતિઓમાં પરાગાશય અને પરાગાસન એકબીજાની ખૂબ જ નજીક હોવાને કારણે પરાગરજનું પરાગાસન પર સ્થાપન પ્રમાણમાં સરળ છે જેથી પરાગાશયમાંથી મુક્ત થતી પરાગરજ તરત જ પરાગાસનના સંપર્કમાં આવે છે. પરંતુ પરફલન દર્શાવતી વનસ્પતિઓ (હિસદની વનસ્પતિઓ સહિત) પરાગરજનું પરાગાસન પર સ્થાપન કરવા માટે એક ખાસ પ્રકારની ઘટના દર્શાવે છે. જેને પરાગનયન (Pollination) કહે છે.
પરાગરજનું પરાગાસન પર અંકુરણ થાય છે અને પરાગનલિકા નરજન્યુઓનું વહન કરીને અંડક સુધી પહોંચે છે અને નર જન્યુઓને અંડકોષ નજીક મુક્ત કરે છે. એકલિંગી પ્રાણીઓમાં જન્યવહન: કિસદની (એકલિંગી) પ્રાણીઓમાં નર અને માદા જન્યુઓ સ્વતંત્ર રીતે જુદા જુદા સજીવોમાં સર્જાય છે. તેથી આવા સજીવોમાં જન્યવહન માટે ખાસ પ્રકારની ક્રિયાવિધિ વિકસાવવામાં આવેલી હોય છે. જન્યુઓનું સફળતાપૂર્વક વહન અને તેઓનું એકબીજાની નજીક આવવું એ લિંગી પ્રજનનમાં સૌથી જટિલ (critical) ઘટના ‘ફલન’ માટે આવશ્યક છે.
જવાબ : યુગ્મનજનું નિર્માણ અને ભૃણવિકાસની પ્રક્રિયા (ધૂાજનન) એ પથફલન ધટનાઓ છે. યુગ્મનજ (Zygote) લિંગી પ્રજનન દર્શાવતા બધા સજીવોમાં યુગ્મનજનું નિમણિ થવું એ સાર્વત્રિક (universal) ઘટના છે. બાહ્યફલન કરતા સજીવોમાં યુમનજનું નિર્માણ બાહ્ય માધ્યમ (પાણી) માં થાય છે. જયારે અંતઃફલન દશાવતા સજીવોમાં યુમ્નજનું નિમણિ સજીવ દેહની અંદરની બાજુએ થાય છે.
યુગ્મનજનો આગળનો વિકાસ સજીવ કયા પ્રકારનું જીવનચક ધરાવે છે તેમજ કયા પર્યાવરણમાં રહે છે તેના પર આધારિત છે. લીલ અને ફૂગ જેવા સજીવોમાં યુગ્મનજ જાડી દીવાલ વિકસાવે છે. જે શુષ્કતા અને ઇજા (નુકસાન) સામે પ્રતિકાર કરે છે. તે અંકુરણ પામતા પહેલાં વિરામના સમયગાળામાંથી યુગ્મનજ પસાર થાય છે. એકવિધ (haplentic) જીવનચક ધરાવતા સજીવોમાં અર્ધીકરણ દ્વારા એકકીય બીજાણુઓ સર્જે છે. જે એકકીય સજીવમાં વૃદ્ધિ પામે છે. યુગ્મનજ એક પેઢીથી બીજી પેઢીના સજીવો વચ્ચે સાતત્ય જાળવતી જીવંત કડી છે. માનવ સહિત બધા જ લિંગી પ્રજનન દર્શાવતા સજીવોનું જીવન એક જ કોષ તરીકે યુગ્મનજથી શરૂ થાય છે. ભ્રૂણજનન (Embryogenesis): ભૂણજનન એ યુગ્મનજમાંથી બ્રણના વિકાસની પ્રક્રિયા છે.ભ્રૂણજનન દરમિયાન યુગ્મનજ કોષવિભાજન (સમભાજન) અને કોષવિભેદન પામે છે. કોષ વિભાજનથી વિકાસ પામતા ધૂણમાં કોષોની સંખ્યામાં વધારો થાય છે. જયારે કોષવિભેદન દરમિયાન કોષોના સમૂહો કેટલાક રૂપાંતરણોમાંથી પસાર થઈને વિશિષ્ટ પેશીઓ અને અંગો રચી સજીવનું નિર્માણ કરે છે.
અંડપ્રસવી પ્રાણીઓ: આ પ્રાણીઓમાં તેમના પુમ્નજનો વિકાસ માદા દેહની બહાર થાય તો તેને અંડપ્રસવી પ્રાણીઓ કહે છે. તેઓ ફલિત/અફલિત ઈંડાં મૂકશે. સરિસૃપ અને પક્ષીઓ જેવા અંડપ્રસવી પ્રાણીઓ કેલ્શિયમયુક્ત કવચથી આવરિત ઈંડા પર્યાવરણમાં સુરક્ષિત સ્થાને મૂકે છે.
અપત્યપ્રસવી પ્રાણીઓ : અપત્યપ્રસવી પ્રાણીઓ જેવાં કે મનુષ્ય સહિત સસ્તનમાં માદા સજીવના દેહમાં યુગ્મનજમાંથી તરુણ સજીવ વિકાસ પામે છે. વૃદ્ધિની કેટલીક અવસ્થાઓમાંથી પસાર થયા બાદ તરુણ સંતતિ માદા દેહની બહાર પ્રસવ પામે છે તેને અપત્યપ્રસવી પ્રાણીઓ કહે છે.
યોગ્ય ભ્રૂણીય કાળજી અને રક્ષણને કારણે તરુણની ઉત્તરજીવિતતાની તકો અપત્યપ્રસવી સજીવોમાં વધુ હોય છે.
સપુષ્પી વનસ્પતિઓમાં યુગમનજ નો વિકાસ : સપુષ્પી વનસ્પતિઓમાં યુગ્મનજનો વિકાસ અંડકમાં થાય છે. ફલન બાદ, પુષ્પના વજપત્રો, દલપત્રો અને પુંકેસરો ખરી પડે છે.
યુગ્મનજનો વિકાસ ભૂણમાં અને અંડકનો વિકાસ બીજમાં તથા બીજાશયનો વિકાસ ફળમાં થાય છે. જેમાં જાડી દીવાલ વિકસે છે. જેને ફલાવરણ (pericarp) કહે છે. જે કાર્યાત્મિક રીતે રક્ષણાત્મક છે. વિકિરણ બાદ, બીજ અનુકૂળ પરિસ્થિતિમાં અંકુરણ પામીને નવી વનસ્પતિ સર્જે છે.
જવાબ :
|
અલિંગી પ્રજનન |
લિંગી પ્રજનન |
| 1. તેમાં જન્યુઓનું નિર્માણ અને સંયોજન થતું નથી. |
1. તેમાં જન્યુઓનું નિર્માણ અને સંયોજન થાય છે. |
| 2. તેમાં હંમંશાં એક પિતૃ સજીવની આવશ્યકતા હોય છે. |
2. તેમાં સામાન્ય રીતે બે પિતૃ સજીવની આવશ્યકતા હોય છે. |
| 3. પ્રજનન એકમો દૈહિક કોષોના બનેલા છે. |
3. પ્રજનન એકમો જનનકોષ ધરાવે છે. જે તેમની પદ્ધતિ અનુસાર હોય છે. |
| 4. સંતતિ આબેહૂબ પિતૃ જેવી જ હોય છે. |
4. સંતતિ પિતૃ કરતાં ભિન્ન હોય છે. |
There are No Content Availble For this Chapter
Take a Test
સજીવોમાં પ્રજનન
જીવવિજ્ઞાન
Browse & Download GSEB Books For ધોરણ ૧૨ All Subjects
The GSEB Books for class 10 are designed as per the syllabus followed Gujarat Secondary and Higher Secondary Education Board provides key detailed, and a through solutions to all the questions relating to the GSEB textbooks.
The purpose is to provide help to the students with their homework, preparing for the examinations and personal learning. These books are very helpful for the preparation of examination.
For more details about the GSEB books for Class 10, you can access the PDF which is as in the above given links for the same.
