GSEB Solutions for ધોરણ ૦૯ Gujarati

જવાબ : કોષ શબ્દ લેટીન શબ્દ ‘સેલ્યુલા’ (Cellula) માંથી મેળવ્યો છે, જેનો અર્થ નાનો ઓરડો (Small room) થાય છે.

• રોબર્ટ હૂક (1665) નામના અંગ્રેજી વૈજ્ઞાનિકે પ્રાથમિક સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર (માઈક્રોસ્કોપ) માં બાટલીના બૂચના પાતળા છેદનું નિરિક્ષણ કરતાં તેમાં તેમને મધપુડાનાં ખાનાં જેવી રચના જોવા મળી. તેને કોષ (Cell) તરીકે ઓળખાવી.
• આ ખૂબ જ નાની ઘટનાનું સ્થાન જીવવિજ્ઞાન ઈતિહાસમાં ખૂબ અગત્યનું હતું. રોબર્ટ હૂકે જોયું કે સજીવોમાં અલગ અલગ એકમો છે. આ એકમો માટે જીવવિજ્ઞાનમાં કોષ શબ્દનો ઉપયોગ થાય છે.

જવાબ : રોબર્ટ હૂક (Robert Hooke) (1665) : આ અંગ્રેજ વૈજ્ઞાનિકે જાતે જ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર બનાવી. તેમાં ઓકની છાલ (બૂચ) ના નિર્જીવ કોષો જોયા. બૂચની મધપૂડાનાં ખાનાઓ જેવી રચનાને તેમણે સૌપ્રથમ કોષ નામ આપ્યું.

જવાબ : લ્યુવેનહોક (Leeuwenhoek) (1674) : આ વૈજ્ઞાનિકે જાતે જ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર બનાવી, તેમાં સૌપ્રથમ વખત બેક્ટેરિયા સહિત ઘણા સુક્ષ્મ જીવોનો અભ્યાસ કર્યો. તેમણે સાદા સુક્ષ્મદર્શક યંત્રનો ઉપયોગ કરી કોષકેન્દ્રનું નિરિક્ષણ કર્યું.

જવાબ : રોબર્ટ બ્રાઉન (Robert Brown) (1831) : આ વૈજ્ઞાનિકે વનસ્પતિકોષમાં લાક્ષણિક ગોળાકાર કાયને કોષકેન્દ્ર તરીકે વર્ણવ્યું.

જવાબ : પરકિન્જે (Purkinje) (1839) : આ વૈજ્ઞાનિકે કોષમાં રહેલાં જીવંત પ્રવાહી દ્વવ્યને પ્રોટોપ્લાઝમ (જીવરસ) આપ્યું.

જવાબ : શ્લેઈડન અને શ્વોન (Schleiden and Schwann) (1838 અને 1839) : તેમણે કોષવાદ રજૂ કર્યો. તેમના મતે બધી જ વનસ્પતિઓ અને પ્રાણીઓ કોષોના બનેલા છે અને કોષ એ સજીવનો પાયાનો એકમ છે.

જવાબ : વિશોર્વ (Virchow) (1855) : આધુનિક કોષવાદ રજૂ કર્યો અને સમજાવ્યું કે પૂર્વે અસ્તિત્વ ધરાવતા કોષોમાંથી નવા કોષોનું સર્જન થાય છે.

જવાબ : કેમિલો ગોલ્ગી (Camillo Golgi) (1890) : આ વૈજ્ઞાનિકે ગોલ્ગીપ્રસાધનનું સૌપ્રથમ અવલોકન અને વ્યવસ્થિત વર્ણન કર્યું.

જવાબ : રોબર્ટ હૂકે કોષોની શોધ કરી. તેમણે જાતે તૈયાર કરેલા સુક્ષ્મદર્શક યંત્રમાં ઓક વૃક્ષની છાલની પાતળી ચીરીઓનું અવલોકન કર્યું. તેમણે અવલોકનમાં મધપૂડાનાં ખાનાઓ જેવી રચનાઓ જોઈ, આ ખાનાઓને કોષો તરીકે ઓળખાવ્યા.

જવાબ : એકકોષી સજીવો એક જ કોષના બનેલા છે અને બધા જ પાયાના કાર્યો કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

• ઉચ્ચ કક્ષાના બહુકોષી સજીવો પેશી, અંગ કે તંત્ર કક્ષાનું આયોજન ધરાવતા હોવા છતાં તેમના જીવનની શરૂઆત યુગ્મનજ (ફલિતાંડ) થી થાય છે. બહુકોષી સજીવોમાં શ્વસન, પ્રકાશસંશ્લેષણ, પ્રજનન વગેરે કાર્યો કોષીય સ્તરે થાય છે.
• આથી કોષને સજીવનો બંધારણીય તેમજ ક્રિયાત્મક એકમ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : પ્રત્યેક કોષમાં મુખ્ય રચનાત્મક ભાગો કોષરસપટલ, કોષકેન્દ્ર અને કોષરસ હોય છે.

• કોષરસ કોષનાં વિવિધ કાર્યો માટે વિશિષ્ટ ઘટકો ધરાવે છે, તેને અંગિકાઓ કહેવામાં આવે છે. દા. ત., કણાભસૂત્ર, અંત: કોષરસજાળ, ગોલ્ગીપ્રસાધન, લાયસોઝોમ, રિબોઝોમ વગેરે.
• આમ, વિવિધ અંગિકાઓ ધરાવતો કોષરસ, કોષકેન્દ્ર અને કોષને ઘેરતા કોષરસપટલ વડે કોષનું આયોજન થાય છે.
• આ આયોજનથી કોષની બધી પ્રવૃત્તિઓ અને કોષની તેમના પર્યાવરણ સાથેની આંતરક્રિયાઓ શક્ય બને છે.

જવાબ : કોષના જીવન માટે જરૂરી બાબતો :

• કોષ પ્રસરણની ઘટના વડે પાણી અને વાયુ – વિનિમય કરે છે.
• કોષ તેમના બાહ્ય પર્યાવરણમાંથી પોષણ મેળવે છે.
• વિવિધ અણુઓ કોષમાં તેમજ કોષની બહાર ઊર્જાના ઉપયોગ વડે વહન પામે છે.

જવાબ : કોષરસપટલની સંરચનાનું અવલોકન વીજાણુ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર (ઇલેક્ટ્રોન માઈક્રોસ્કોપ) વડે થઈ શકે છે.

• કોષરસપટલ કાર્બનિક અણુ પ્રોટીન અને લિપિડનું બનેલું છે.

• અમીબામાં ખોરાક અંત : ગ્રહણ અંતર્વહન ક્રિયા વડે થાય છે.

જવાબ :  નું વહન કોષરસપટલ દ્વારા પ્રસરણ વડે જ્યારે પાણીનું વહન કોષરસપટલમાંથી આસૃતિ દ્વારા થાય છે.

•  અને પાણી તેમના વધુ સંકેન્દ્રણથી ઓછા સંકેન્દ્રણ તરફ ગતિ કરે છે.

જવાબ : વનસ્પતિકોષમાં કોષરસપટલની બહારની તરફ આવેલા કોષની સૌથી બહારના સખત આવરણને કોષદીવાલ કહે છે.

• પ્રાણીકોષમાં કોષદીવાલનો અભાવ હોય છે.
• વનસ્પતિકોષની કોષદીવાલમાં મુખ્યેત્વે સેલ્યુલોઝ પદાર્થ આવેલો છે. તે વનસ્પતિને બંધારણીય મજબૂતાઈ આપે છે.

જવાબ : વનસ્પતિકોષ તેમજ ફૂગ અને બેક્ટેરિયાના કોષ કોષદીવાલ ધરાવે છે. આ કોષો ખૂબ મંદ દ્વાવણમાં મૂકવામાં આવે છે ત્યારે આસૃતિ વડે કોષોમાં પાણી પ્રવેશ પામે છે. પરિણામે કોષો ફૂલે છે.         આસૃતિ વડે પાણીના પ્રવેશથી કોષનો કોષરસ કોષદીવાલ પર દબાણ ઉત્પન્ન કરે છે, પરંતુ કોષદીવાલ ફૂલેલા કોષના કોષરસ પર સમાન દબાણ સર્જે છે.         કોષદીવાલને કારણે આ કોષો બહારના મધ્યમમાં થતા સાંદ્વતાના વધુમાં વધુ ફેરફારોનો સામનો કરી શકે છે. આમ, કોષદીવાલ કારણે વનસ્પતિકોષ તેમજ ફૂગ અને બેક્ટેરિયાના કોષ ખૂબ જ મંદ દ્વાવણમાં મૂકવા છતાં તૂટી જતાં નથી.

જવાબ : કોષરસપટલની અંદર આવેલા પ્રવાહીને કોષરસ કહે છે. તે કોષનો મોટો પ્રદેશ છે અને ખૂબ ઓછું અભિરંજક ગ્રહણ કરતો હોવાથી હંગામી આસ્થાપનમાં ઝાંખા વિસ્તાર તરીકે જોવા મળે છે.         સુકોષકેન્દ્રી કોષમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની પટલીય કોષીય અંગિકાઓ હોય છે. આ બધી અંગિકાઓ કોષ માટે વિશિષ્ટ કાર્ય કરે છે.

જવાબ : વાઈરસ કોઈ પણ પ્રકારના પટલ ધરાવતા નથી. તેથી તે જીવંત લાક્ષણિકતા ધરાવતા નથી.

• વાઈરસ જ્યાં સુધી જીવંત શરીર (યજમાન કોષ) માં દાખલ થઈ કોષીય યાંત્રિકી વડે ગુણન ણ કરે ત્યાં સુધી જીવંતતા દર્શાવતા નથી.
• આમ, જીવિતતા માટે પટલ મહત્વનું છે.

જવાબ :

આદિકોષકેન્દ્રી કોષ	સુકોષકેન્દ્રી કોષ
1. કદ : સામાન્યત: નાના (1 – 10 )	1. કદ : સામાન્યત: મોટા
2. કેન્દ્રીય પ્રદેશ : ઓછો વિકાસ પામેલો છે. આ વિકસિત કોષકેન્દ્રીય પ્રદેશમાં ન્યુક્લિઈક એસિડ હોય છે તે ન્યુક્લિઓઈડ તરીકે ઓળખાય છે.	2. કેન્દ્રીય પ્રદેશ : સુસ્પષ્ટ અને કોષકેન્દ્રપટલ વડે આવરીત હોય છે.
3. રંગસૂત્ર : એકલ	3. એક કરતાં વધારે રંગસૂત્ર હોય છે.
4. પટલીય અંગિકાઓની ગેરહાજરી ધરાવે છે.	4. પટલમય અંગિકાઓની હાજરી હોય છે.

જવાબ : તે બધા જ સક્રિય કોષોમાં આવેલી અંગિકા છે.

• તે આદિકોષકેન્દ્રી કોષ અને સુકોષકેન્દ્રી કોષ બંનેમાં જોવા મળતી અંગિકા છે.
• રિબોઝોમ્સ પટલવિહીન અંગિકા છે.
• સુકોષકેન્દ્રી કોષના કોષરસમાં, કણિકામય અંત : કોષરસજાળ (RER) ની સપાટી પર, હરિતકણમાં, કણાભસૂત્રમાં જોવા મળે છે.
• તે કોષમાં પ્રોટીનસંશ્લેષણ માટેનું સ્થાન છે.

જવાબ : કણિકામય અંત : કોષરસજાળ વડે સંશ્લેષણ કરતા કેટલાંક પ્રોટીન અને લીસી અંત : કોષરસજાળ વડે નિર્માણ પામતા લિપિડ કોષરસપટલના બંધારણમાં મદદરૂપ છે.   આ ક્રિયા પટલના જૈવસંશ્લેષણ તરીકે ઓળખાય છે.

જવાબ : ATP એડિનોસાઇન ટ્રાયફોસ્ફેટ તરીકે ઓળખાતું કોષનું ઊર્જાસભર સંયોજન છે.

• કોષમાં અલગ અલગ રાસાયણિક ક્રિયાઓ માટે ઊર્જાની જરૂરિયાત હોય છે. આ ઊર્જા ATP સ્વરૂપમાં ઉપયોગ થાય છે. કેટલીક ક્રિયાઓમાં ઊર્જા મુક્ત થાય છે. આ ઊર્જા ATP સ્વરૂપે હોય છે.
• આમ, ATP કોષના ઊર્જા (શક્તિ) ચલણ તરીકે હોય છે.
• ATP માં સંગ્રાયેલ ઊર્જાનો ઉપયોગ શરીરમાં નવાં રાસાયણિક સંયોજનો બનાવવા માટે તેમજ યાંત્રિક કાર્ય માટે કરવામાં આવે છે.
• કણાભસૂત્રોમાં થતી ક્રિયાઓ વડે ATPનું નિર્માણ થાય છે.

જવાબ : પ્રત્યેક કોષ તેમના પટલના આયોજન અને વિશિષ્ટ રીતે આયોજનબદ્વ અંગિકાઓ વડે પોતાની રચના નક્કી કરે છે અને કાર્ય કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. આથી કોષ પાયાનું બંધારણીય આયોજન ધરાવે છે.         આ આયોજન કોષોને શ્વસન, પોષણ મેળવવું, નકમાં દ્વવ્યોને દૂર કરવા, નવા પ્રોટીનનું નિર્માણ કરવા જેવાં વિવિધ કાર્યો કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.

જવાબ :

જવાબ : પ્રોકેરિયોટિક કોષ કદમાં નાના ધરાવતા, કોષકેન્દ્રપટલની ગેરહાજરી, કોષકેન્દ્રીય પ્રદેશ ઓછો વિકસિત અને પટલમય કોષીય અંગિકાઓની ગેરહાજરી બતાવે છે.         યુકેરિયોટિક કોષ કદમાં મોટા  કોષકેન્દ્રપટલની હાજરી, કોષકેન્દ્રીય પ્રદેશ સુવિકસિત અને પટલમય કોષીય અંગિકાઓની હાજરી બતાવે છે.

જવાબ : જો કોષરસપટલ ઈજાગ્રસ્ત બને કે તૂટી જાય તો દ્રવ્યના અણુઓ મુક્ત રીતે કોષની અંદર અને બહાર ગતિ કરે છે અને કોષ તેનું અસ્તિત્વ ગુમાવે છે.

જવાબ : ગોલ્ગીપ્રસાધનનો અભાવ હોય, તો કોષની નીપજોનું પેકેજિંગ, રૂપાંતરણ અને તેને મુક્ત કરવાનું કાર્ય અટકી જાય, આ દ્રવ્યોનો સંગ્રહ વધતો જતાં કોષ શિથિલ જીવન તરફ ધકેલાય છે.

જવાબ : કણાભસૂત્ર અંગિકા કોષના ઊર્જાઘર/ શક્તિઘર તરીકે ઓળખાય છે. કારણ કે, જીવનની વિવિધ રાસાયણિક પ્રવૃત્તિઓ માટે જરૂરી ઊર્જા ATP ના સ્વરૂપમાં કણાભસૂત્રમાં નિર્માણ કરવામાં આવે છે.

જવાબ : કોષરસપટલનું બંધારણ કરતાં લિપિડ્સ અને પ્રોટીનનું સંશ્લેષણ અંત: કોષરસજાળમાં થાય છે.

જવાબ : અમીબા તેનો ખોરાક કોષરસપટલ વડે થતી અંતર્વહન ક્રિયા વડે મેળવે છે.

જવાબ : બે જુદી જુદી સાંદ્વતા ધરવતા દ્વાવણ (હાઈપરટોનિક અને હાઈપોટોનિક) વચ્ચે અર્ધપ્રવેશશીલ પટલ મૂકવામાં આવે છે ત્યારે પાણીના અણુ તેની વધારે સાંદ્વતા ધરાવતા દ્વાવણ (હાઈપોટોનિક) થી પાણીની ઓછી સાંદ્વતા ધરાવતા દ્વાવણ (હાઈપરટોનિક) તરફ પ્રસરણ પામે છે. પ્રસરણના આ વિશિષ્ટ કિસ્સાને આસૃતિ કહે છે.

જવાબ :

જવાબ :

જવાબ : (1) બધા સજીવ કોષોના બનેલા હોય છે. કોષને સજીવનો બંધારણીય અને ક્રિયાત્મક એકમ કહે છે. (2) દરેક જીવિત કોષમાં કોષની વિવિધ ક્રિયાઓ માટેની બધી જ વ્યવસ્થા અને તે માટે વિવિધ અંગિકાઓ હોય છે. (3) દરેક કોષમાં સજીવનાં બધા જ લક્ષણોની અભિવ્યક્તિ માટે જવાબદાર જનીનો હોય છે. (4) એક જ કોષ આખા સજીવનું નિર્માણ કરે છે. કોષ વિભાજિત થઈ તેવાં જ પ્રકારના કોષ ઉત્પન્ન કરે છે.         આથી કોષ સજીવનો પાયાનો એકમ છે.

જવાબ : (1) લાયસોઝોમમાં ખોરાકના ઘટકોના પાચન માટે જવાબદાર હાઇડ્રોલેઝ પ્રકારના ઉત્સેચકો આવેલા છે. (2) આ ઉત્સેચકો કોષાંતરીય પાચનનું કાર્ય કરે છે. (3) કોષની જીવિતની સ્થિતિમાં કોષની સંરચનાના પતન દરમિયાન જયારે કોષને નુકસાન પહોંચે છે કે કોષની ચયાપચયમાં ખલેલ પડે છે ત્યારે લાયસોઝોમના ઉત્સેચકો બહાર નીકળી, બધી જ કોષીય અંગિકાઓને પચાવી, તેમનો નાશ કરે છે.         આથી લાયસોઝોમને પાચન કોથળી તેમજ આત્મઘાતક કોથળી કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : (1) સજીવકોષમાં જ્યાં ઊર્જા ઉત્પન્ન થાય તે અંગિકાને પાવરહાઉસ (ઊર્જાઘર) કહે છે. (2) જીવનની વિવિધ રાસાયણિક પ્રવૃત્તિઓ માટે ઊર્જાની જરૂરીઆત હોય છે. તે ઊર્જા – સ્વરૂપ ATP (એડિનોસાઈન ટ્રાયફોસ્ફેટ) કણાભસૂત્રમાં થતી પ્રક્રિયાઓ વડે મુક્ત કરવામાં આવે છે.         આથી કણાભસૂત્રને કોષના પાવરહાઉસ કે ઊર્જાઘર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : (1) કોષરસપટલ કોષને તેના બાહ્ય પર્યાવરણથી અલગ કરતુ સૌથી બહારનું આવરણ છે. (2) તે કેટલાંક દ્રવ્યોને કોષમાં પ્રવેશ આપવાની તેમજ કોષમાંથી બહાર નીકળવાની મંજૂરી આપે છે. (3) તે કેટલાંક દ્રવ્યોની ગતિશીલતાને અવરોધે છે.         આથી કોષરસપટલને પસંદગીમાન પ્રવેશશીલ પટલ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : ‘Cell’ લેટિન ભાષાનો શબ્દ છે. તેનો અર્થ નાનો ઓરડો થાય છે.

જવાબ : કોષ અને તેના બાહ્ય પર્યાવરણ વચ્ચે વાયુ – વિનિમય માટે પ્રસરણ અગત્યની ભૂમિકા ભજવે છે.

જવાબ : અમીબાની જેમ આકાર બદલાતા આપણા શરીરના કોષનું નામ : રોગના જીવાણુનું ભક્ષણ કરતા શ્વેતકણ.

જવાબ : અભિસરણ એટલે પાણીના અણુઓની પસંદગીમાન પ્રવેશશીલ પટલ વડે થતી ગતિ.

જવાબ : ચેતાકોષો લાક્ષણિક આકાર ધરાવે છે.

જવાબ : આસૃતિ વિશિષ્ટ કિસ્સામાં પસંદગીમાન પ્રવેશશીલ પટલ વડે થતી પ્રસરણની ક્રિયા છે.

જવાબ : કોષરસપટલ પ્રોટીન અને લિપિડ તથા કોષદીવાલ સેલ્યુલોઝ કાર્બનિક અણુઓથી બનેલા છે.

જવાબ : કોષરસનું અંતર્વહન એટલે કોષરસપટલની તરલતાને કારણે કોષ વડે ખોરાક તેમજ અન્ય દ્વવ્યો બાહ્ય પર્યાવરણમાંથી ગ્રહણ કરવા.

જવાબ : જયારે જીવંત કોષને હાઈપરટોનિક દ્વાવણમાં મૂકવામાં આવે ત્યારે કોષને આસૃતિ વડે પાણી ગુમાવે છે. આથી કોષનાં તત્વો સંકોચાઈને કોષદીવાલથી દૂર જાય છે. આ ઘટનાને પલાઝ્મોલિસિસ (રસસંકોચન) કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : કોષદીવાલના કારણે પ્રાણીકોષ કરતાં વનસ્પતિકોષ બહારના માધ્યમમાં થતા સાંદ્વતાના મોટા તફાવતનો સામનો કરી શકે છે.

જવાબ : રંગસૂત્રો DNA અને પ્રોટીનનાં બનેલાં છે.

જવાબ : DNA ના અણુઓ કોષના બંધારણ અને આયોજનની આવશ્યક માહિતી ધરાવે છે.

જવાબ : જનીન એટલે DNA ના કાર્યકારી ટુકડા.

જવાબ : એક કોષ વિભાજન પામીને બે નવા કોષોનું નિર્માણ કરે તે ક્રિયાને કોષીય પ્રજનન કહે છે.

જવાબ : કોષ જયારે વિભાજન તરફ આગળ વધે ત્યારે રંગસૂત્રીય દ્વવ્ય રંગસૂત્રોમાં પરિણમે છે.

જવાબ : ન્યુક્લિઓઈડ એટલે બેક્ટેરિયા જેવા આદિકોષકેન્દ્રી સજીવમાં માત્ર ન્યુક્લિઓઈક એસિડ ધરાવતા ઓછા વિકસિત કોષકેન્દ્રી પ્રદેશ.

જવાબ : પ્રકાશસંશ્લેષી બેક્ટેરિયામાં ક્લોરોફિલ કોષરસપટલની પુટીકાઓ (કોથળી જેવી રચનાઓ) સાથે સંકળાયેલું હોય છે.

જવાબ : વાઈરસ જીવંત લાક્ષણીકતા ધરાવતા નથી, કારણ કે તે કોઈ પણ પ્રકારના પટલ ધરાવતા નથી.

જવાબ : અંત: કોષરસજાળ કોષમાં જાળીરૂપ તંત્રમય રચનાનું નિર્માણ કરે છે.

જવાબ : સુકોષકેન્દ્રી કોષમાં રિબોઝોમ્સ કોષરસમાં મુક્ત, કણિકામય અંત: કોષરસજાળની સપાટી પર, હરિતકણમાં અને કણાભસૂત્રમાં જોવા મળે છે.

જવાબ : યકૃતકોષોમાં લીસી અંત: કોષરસજાળ વિષારી દ્વવ્યો અને દવાઓને બિનવિષારક બનાવવાની અગત્યની ભૂમિકા ભજવે છે.

જવાબ : ગોલ્ગીકાયમાં એકબીજાને સમાંતર થપ્પીઓમાં ગોઠવાયેલી પુટીકાઓયુક્ત રચના હોય છે. આવી પુટિકાને સિસ્ટર્ની કહે છે.

જવાબ : ગોલ્ગીપ્રસાધન સરળ શર્કરાઓમાંથી જટિલ શર્કરાઓનું નિર્માણ કરે છે.

જવાબ : લાઇસોઝોમ ખોરાક, બેક્ટેરિયા, નાશ થવાના આરે હોય તેવી જૂની અંગિકાઓનું વિઘટન કરી કોષને સ્વચ્છ રાખવામાં મદદરૂપ છે.

જવાબ : લાઇસોઝોમ અંગિકાના પાચક ઉત્સેચકોનું નિર્માણ કણિકામય અંત : કોષરસજાળ વડે થાય છે.

જવાબ : કણાભસૂત્ર અને રંજકકણ બંને પોતાના DNA અને રિબોઝોમ્સ ધરાવે છે.

જવાબ : અમીબામાં ખોરાકસંગ્રહ કરતી અન્નધાની અને વધારાના પાણી તેમજ ઉત્સર્ગ દ્વવ્યનો ત્યાગ કરતી રસધાની જોવા મળે છે.

જવાબ : કણાભસૂત્ર પોતાના પ્રોટીનનું નિર્માણ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, કારણ કે તે પોતાના DNA અને રિબોઝોમ્સ ધરાવે છે.

જવાબ : કોષની શોધ રોબર્ટ હૂકે કરી હતી.

જવાબ : આદિકોષકેન્દ્રી કોષમાં કોષકેન્દ્રી કલાવિહીન પ્રાથમિક પ્રકારનું કોષકેન્દ્ર ન્યુક્લિઓપ્રોટીનપુંજ સ્વરૂપે હોય છે.

જવાબ : યુકેરિયોટિક કોષની બે મુખ્ય અંગિકા સુવિકસિત કોષકેન્દ્ર અને કણાભસૂત્ર છે.

જવાબ :  અને પાણી જેવા પદાર્થો પ્રસરણ ક્રિયા વડે કોષમાંથી બહાર અને અંદર જાય છે.

જવાબ : રંગસૂત્રો કોષકેન્દ્રમાં આવેલા છે.

જવાબ : લાઇસોઝોમ અંગિકા પાચક ઉત્સેચકો ધરાવે છે.

જવાબ : કોષની ગોલ્ગીપ્રસાધન અંગિકા લાઇસોઝોમની ઉત્પતિ માટે જવાબદાર છે.

જવાબ : SER – લીસી અંત: કોષરસજાળ (Smooth Endoplasmic Reticulum) ATP – એડિનોસાઇન ટ્રાયફોસ્ફેટ ER - અંત: કોષરસજાળ (Endoplasmic Reticulum) DNA – ડિઓક્સિરિબોઝ ન્યુક્લિઈક એસિડ

જવાબ : સૂક્ષ્મદર્શક યંત્રની શોધ પછી એવુ જાણી શકાયું છે કે એક જ કોષ સમગ્ર સજીવનું નિર્માણ કરે છે.​​​​​​​

જવાબ : સજીવોનાં કદ અને આકાર તેના વિશિષ્ટ કાર્ય સાથે સંબંધિત હોય છે. વિવિધ કાર્ય કરવા માટે કોષો નિશ્ચિત કદ અને આકાર ધારણ કરે છે. દા. ત., અમીબા જેવા પ્રાણીના કોષનો આકાર સતત બદલાતો રહે છે. એકકોષી પ્રાણી હોવાથી તેમાં ઉચ્ચ સજીવોની જેમ પેશી, અંગ, તંત્ર સ્વરૂપી આયોજન નથી, પરંતુ ચોક્કસ કાર્ય કરવા ,અતે ચોક્કસ કોષીય અંગિકાઓ હોય છે. કોષમાં ચોક્કસ દ્વવ્યનું નિર્માણ, અન્નકણોનું પાચન, કોષમાંથી ઉત્સર્ગ દ્વવ્યને દૂર કરવા માટે વગેરે કાર્ય ચોક્કસ અંગિકા વડે થાય છે.

જવાબ :

જવાબ : કોષરસપટલનું સ્થાન : કોષરસપટલ એ કોષરસનું સૌથી બહારનું આવરણ છે. પ્રાણીકોષમાં તે સૌથી બહારના સ્તર તરીકે હોય છે, જયારે જીવાણુકોષ અને વનસ્પતિકોષમાં તે કોષદીવાલની અંદરની તરફ આવેલું છે.

જવાબ : કોઈપણ દ્રવ્ય (પદાર્થ) ના અણુઓ તેમના વધુ સંકેન્દ્રણ તરફથી તેમના ઓછા સંકેન્દ્રણ તરફ ગતિ કરે છે. આ ક્રિયાને પ્રસરણ (Diffusion) કહે છે.

     જીવંત કોષોમાં વાયુ – વિનિમય ક્રિયા પ્રસરણના સિદ્વાંત મુજબ થાય છે. દા. ત., કોષની અંદર થતા શ્વસનને પરિણામે  ઉત્પન્ન થાય છે. આથી કોષની અંદરના વિસ્તારમાં વધુ માત્રામાં  નો સંચય થતાં  ની સાંદ્વતા વધે છે. ( ઉત્સર્ગ દ્વવ્ય છે. કોષ વડે તેનો નિકાલ જરૂરી છે.) સાપેક્ષમાં કોષની બહારના પર્યાવરણમાં  ની સાંદ્વતા ઓછી હોય છે. થવાથી કોષની અંદરના વધુ સાંદ્વતા ધરાવતા વિસ્તારમાંથી  બહારના ઓછી સાંદ્વતા ધરાવતા પર્યાવરણમાં પ્રસરણ પામે છે.

        આ જ પ્રમાણે પ્રસરણ વડે પર્યાવરણમાંથી  કોષમાં પ્રવેશ પામે છે.

જવાબ : જુદી જુદી સાંદ્રતાવાળા દ્રાવણની પ્રાણીકોષ અને વનસ્પતિકોષ પર થતી અસરો :

​​​​​​​

​​​​​​​

જવાબ : આસૃતિ એ વિશિષ્ટ પ્રકારનું પ્રસરણ છે.

• વનસ્પતિમાં મૂળ વડે ભૂમિમાંથી પાણીનું શોષણ આસૃતિ વડે થાય છે.

જવાબ : પરસ્પર સાંદ્રતાના આધારે દ્રાવણના ત્રણ પ્રકારનાં હોય છે :

જવાબ :

• તે કોષમાં થતી વિવિધ ક્રિયાઓનું નિયમન કરે છે.
• તે કોષીય પ્રજનનમાં કેન્દ્રસ્થ ભાગ ભજવે છે. આ પ્રક્રિયાને કારણે એક કોષના વિભાજનથી બે નવા કોષ બને છે.
• કોષની રસાયણિક પ્રવૃતિ વડે, કોષનો વિકાસ થાય અને તે પરિપક્વતા તરફ આગળ વધે તે માટે કોષકેન્દ્ર અગત્યનો ભાગ ભજવે છે.​​​​​​​
• રંગસૂત્રોમાં રહેલ DNA (જનીન) ના અણુઓ વારસાગત લક્ષણોની માહિતી ધરાવે છે. તે વડે વારસાગત લક્ષણોનું અનુગામી પેઢીમાં વહન થાય છે. દા. ત., પિતામાંથી અનુગામી પેઢીનાં પુત્રમાં.

જવાબ :

જવાબ : પ્રાથમિક પ્રકારનું કોષકેન્દ્ર ધરાવતા કોષને આદિકોષકેન્દ્રી કોષ કે પ્રોકેરિયોટિક કોષ કહે છે. આવા કોષ ધરાવતા સજીવોને આદિકોષકેન્દ્રી સજીવો કહે છે.

​​​​​​​

• તેમાં કોષકેન્દ્રપટલના અભાવને કારણે કોષનો કોષકેન્દ્રીય પ્રદેશ ઓછો વિકાસ પામેલો હોય છે. આ અવિકસિત કોષકેન્દ્રીય પ્રદેશમાં માત્ર ન્યુક્લિઈક એસિડ હોય છે. તેને ન્યુક્લિઓઈડ કહે છે.
• વિવિધ પટલમય અંગિકાઓ કણાભસૂત્ર, હરિતકણ, ગોલ્ગીપ્રસાધન, અંત: કોષરસજાળ વગેરેનો અભાવ હોય છે.
• વિવિધ પટલમય અંગિકાઓના અભાવે અંગિકા દ્રારા થતાં ઘણાં કાર્યો કોષરસીય ભાગો વડે નિર્બળ રીતે આયોજન પામે છે.
• પ્રકાશસંશ્લેષી બેક્ટેરિયા (આદિકોષકેન્દ્રી સજીવો) માં ક્લોરોફિલ કોષરસીયપટલની પુટિકા (કોથળી જેવી રચના) માં હોય છે.

જવાબ : સુકોષકેન્દ્રી કોષો વિવિધ પ્રક્રિયાઓને એકબીજાથી અલગ રાખવા માટે કોષરસમાં પટલથી આવરિત નાની રચનાઓ ધરાવે છે. તેમણે કોષીય અંગિકાઓ કહે છે.

જવાબ : અંત : કોષરસજાળ : સ્થાન : સુકોષકેન્દ્રી કોષના સમગ્ર કોષરસના વિસ્તારમાં સમકેન્દ્રિત રીતે પથરાયેલી પટલમય રચના છે.

• અંત: કોષરસજાળની પટલીય સંરચના કોષરસપટલની સંરચનાને સમાન સ્વરૂપે હોય છે.
• અલગ અલગ કોષોમાં અંત : કોષરસજાળની રચનામાં વિવિધતા જોવા મળે છે. તે હંમેશા જાળીરૂપ તંત્રમય રચનાનું નિર્માણ કરે છે.

​​​​​​​

• કોષકેન્દ્ર અને કોષરસ વચ્ચે કે કોષરસના વિવિધ પ્રદેશોમાં દ્રવ્યોના વહન માટે અંત : કોષરસજાળ વહન માર્ગ તરીકે કાર્ય કરે છે.
• કોષના અગત્યના કાર્ય માટે આવશ્યક પ્રોટીન અને લિપિડનું નિર્માણ કરે છે. કેટલાક પ્રોટીન અને લિપિડ કોષરસપટલના બંધારણમાં ઉપયોગી જ્યારે કેટલાક ઉત્સેચક અને અંત : સ્ત્રાવો તરીકે કાર્ય કરે છે.
• કોષની કેટલીક જૈવરાસાયણિક પ્રવૃતિઓ માટે અંત : કોષરસજાળ કોષરસીય બંધારણીય સપાટી પૂરી પાડે છે.
• પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓના યકૃતકોષોમાં લીસી અંત : કોષરસજાળ (SER) ઘણાં વિષારી દ્રવ્યો અને દવાઓને બિનવિષકારક બનાવવામાં અગત્યની ભૂમિકા ભજવે છે.

જવાબ : સંશોધન : કેમિલો ગોલ્ગી નામના વૈજ્ઞાનિકે ગોલ્ગીપ્રસાધનનું સંશોધન અને સુવ્યવસ્થિત વર્ણન કર્યું હતું.

 

• અંત:: કોષરસજાળ વડે સંશ્લેષિત દ્રવ્યોનું ગોલ્ગીપ્રસાધન વડે પેકેજિંગ કરી કોષની અંદર તથા કોષની બહાર મુક્ત કરવામાં આવે છે.
• નીપજોનું પેકેજિંગ, રૂપાંતરણ તેમજ સંગ્રહ કરવાના કાર્ય ગોલ્ગીપ્રસાધનની પુટિકાઓમાં થાય છે.
• કેટલાક કિસ્સામાં સરળ શર્કરાઓમાંથી જટિલ શર્કરાઓનું નિર્માણ કરે છે.
• તે લાયસોઝોમ અંગિકાના નિર્માણ સાથે સંકળાયેલી છે.

જવાબ : ઉત્પતિ : ગોલ્ગીપ્રસાધનમાંથી પુટિકાઓરૂપે લાયસોઝોમ ઉત્પન્ન કરે છે.

જવાબ : કણાભસૂત્ર : રચના : કણાભસૂત્ર બે આવરણો હોય છે. બાહ્ય આવરણ ઘણું ખરું છિદ્વિષ્ઠ હોય છે અને અંત: આવરણ ઊંડા અંત: પ્રવર્ધો ધરાવે છે.

જવાબ :

જવાબ : રસધાનીઓ ઘન કે પ્રવાહી પદાર્થોનો સંગ્રહ કરતી કોથળી જેવી રચનાઓ છે.

જવાબ :

જવાબ :

જવાબ :

જવાબ :