GSEB std 10 science solution for Gujarati check Subject Chapters Wise::
જવાબ : ઘટાડો થાય.
જવાબ : 760
જવાબ : 474
જવાબ : પિત્તળ
જવાબ : સુયોજન કે વિયોજન
જવાબ : બેન્ઝિન, ઈથર અને કાર્બન ટેટ્રાકલોરાઈડ
જવાબ : દ્રાવ્યનાં વજન
જવાબ : ઘન
જવાબ : દ્રાવ્યનાં કદ
જવાબ : મોલ -- અંશ
જવાબ : ઘટે છે.
જવાબ : તાપમાન ઘટવાથી
જવાબ : ઠંડા પીણાંની બનાવટમાં
જવાબ : રાઉલ્ટ
જવાબ : અતિ સાંદ્રદ્રાવણ
જવાબ : હેન્રીનો નિયમ
જવાબ : અભિસરણ દબાણ
જવાબ : He
જવાબ : સેલ્યુલોઝ એસીટેટ
જવાબ : બરફ દ્રાવણની pH
જવાબ : આદર્શ દ્રાવણ
જવાબ : દ્રાવણનો જથ્થો
જવાબ : દ્રાવણની મોલાલીટી
જવાબ : HCl
જવાબ : ઠારબિંદુ ઘટે
જવાબ : ઉત્કલનબિંદુ વધે છે.
જવાબ : બેન્ઝીન + ટોલ્યુઈન
જવાબ : મોનોમીટર
જવાબ : બિનઆદર્શ
જવાબ : દ્રાવણની મોલાલીટી
જવાબ : કોપર ફેરોસાયનાઇડ
જવાબ : 1
જવાબ : આઈસોટોનિક દ્રાવણ
જવાબ : દ્રવ્યકણોના બંધારણ
જવાબ : હાયપો
જવાબ : ફૂલે
જવાબ : 1 થી ઓછું
જવાબ : વધે છે.
જવાબ : પાર્ચમેન્ટ પેપર, કોષદિવાલ અને સેલોફેન
જવાબ : વધે, ઘટે
જવાબ : દ્રાવક, દ્રાવ્ય અને દ્રાવણો
જવાબ : 1 M NaCl
જવાબ : વિયોજન
જવાબ : 0.1 M બેરીયમ કલોરાઈડ
જવાબ : મિશ્ર હવા, ભેજવાળી હવા અને કપૂર નું હવામાં મિશ્રણ
જવાબ : ઝીંક - મરક્યુરી સરંસ
જવાબ : આ વાક્ય ખોટુ છે.
જવાબ : સમાન અભિસારણ દબાણ
જવાબ : યુરિયા
જવાબ : સંયુંગ્મન
જવાબ : વજન - કદ થી ટકાવારી
જવાબ : પ્રોપેન ટ્રાયોલ
જવાબ : વજન - કદ થી ppm
જવાબ : સૂત્રભાર
જવાબ : આકર્ષક આંતરક્રિયા
જવાબ : સોડાવોટર
જવાબ : % v/v
જવાબ : અધ્રુવીય
જવાબ : ફોર્માંલિટી
જવાબ : વાયુ, ઘન અને પ્રવાહી
જવાબ : ઘટે
જવાબ : પિત્તળ
જવાબ : સોડાવોટર, શેમ્પિયન અને બિયર
જવાબ : વાયુના દબાણ
જવાબ : ઓછું
જવાબ : ડાલ્ટન
જવાબ : વાયુના મોલ - અંશ
જવાબ : ટંગસ્ટન કાર્બાઈડ
જવાબ : ઘટે
જવાબ : મિલિગ્રામ/લિટર અને માઇક્રોગ્રામ/મિલીલીટર
જવાબ : 1 મોલલ
જવાબ : પ્રવાહી દ્રાવક, ઘન દ્રાવક
જવાબ : આદર્શ
જવાબ : બાષ્પદબાણ તેમજ ઠારબિંદુ
જવાબ : મોલલ ઉન્નયન અચળાંક
જવાબ : માત્ર અબાષ્પશીલ
જવાબ : દ્રાવ્ય
જવાબ : દ્રાવણના કદ જેટલો
જવાબ : તાપમાન
જવાબ : રાઉલ્ટના નિયમ ને અનુસરે.
જવાબ : કોપરફેરો સાયનાઈડ
જવાબ : દ્રાવ્યકણોની સંખ્યા વધવાથી
જવાબ : સમાન અભિસરણ દબાણ
જવાબ : હાયપર
જવાબ : અભિસરણ
જવાબ : દ્રાવણની સાંદ્રતાના સમપ્રમાણમાં હોય છે.
જવાબ : ઓછી, વધુ, દ્રાવક
જવાબ : ઉંચા બાષ્પદબાણથી નીચા બાષ્પદબાણ
જવાબ : ફક્ત દ્રાવકના અણુઓ
જવાબ : સંકોચાય
જવાબ : 120
જવાબ : 1
જવાબ : 3
જવાબ : કૅલ્શિયમ કલોરાઈડ
જવાબ : સંકોચાય
જવાબ : વધે છે.
જવાબ : આઈસોટોનિક
જવાબ : 1 થી વધુ
જવાબ : 1% > 2% > 3% > 10%
જવાબ : 1
જવાબ : શુદ્ધ ઈથેનોલના અણુ વચ્ચે H - બંધ જોવા મળે છે, જ્યારે તેમાં એસિટોન ઉમેરવામાં આવે ત્યારે ઈથેનોલના અણુ વચ્ચેના H - બંધ તૂટતાં પારસ્પરિક ક્રિયા નબળી પડે છે. પરિણામે અપેક્ષિત બાષ્પદબાણ કરતાં વધુ બાષ્પદબાણ મળતાં તે ધન વિચલન દર્શાવે.
જવાબ : શુદ્ધ દ્રાવક કરતા તંના દ્રાવણનું ઉત્કલન બિંદુ વધારે હોય છે. ઉત્કલનબિંદુના આ વધારાને ઉત્કલન બિંદુ ઉન્નયન (
) કહે છે.
જવાબ : 1 kg દ્રાવકમાં 1 મોલ દ્રાવ્ય ઓગાળીને દ્રાવણ બનાવવામાં આવે ત્યારે થતા ઉત્કલનબિંદુના વધારાને મોલલ ઉન્નયન અચળાંક K કહે છે.
જવાબ : જે તાપમાને પદાર્થનું તેની પ્રવાહી અવસ્થામાં બાષ્પ દબાણ ઘનકલાના બાષ્પ દબાણને બરાબર હોય છે, તે તાપમાન તે પદાર્થનું ઠારબિંદુ કહેવાય. અથવા જે તાપમાને પદાર્થની (દ્રાવક કે દ્રાવણ) ઘન અને પ્રવાહી અવસ્થા સંતુલનમાં હોય તે તાપમાને તે પદાર્થનું ઠારબિંદુ કહે છે.
જવાબ : શુદ્ધ દ્રાવક કરતા તેના દ્રાવણનું ઠારબિંદુ નીચું હોય છે. દ્રાવણના આ ઠારબિંદુમાં થતા ઘટાડાને ઠારબિંદુ અવનયન (
) કહે છે.
જવાબ : 1 kg દ્રાવકમાં 1 મોલ દ્રાવ્ય ઓગાળીને દ્રાવણ બનાવવામાં આવે ત્યારે ઠારબિંદુમાં થતા ઘટાડાને મોલલ અવનયન અચળાંક (
) કહે છે.
જવાબ : આપેલ તાપમાને સરખા અભિસરણ દબાણ ધરાવતા બે દ્રાવણોને સમઅભિસારો દ્રાવણો કહે છે. આવા દ્રાવણોને અર્ધપારગમ્ય પડદા વડે અલગ રાખવામાં આવે ત્યારે તેમની વચ્ચે અભિસરણ થતું નથી. ઉદાહરણ તરીકે, લોહીના કોષમાં રહેલ દ્રાવણ અને 0.9 % w/V naCl નું દ્રાવણ.
જવાબ : વધુ અભિસરણ ધરાવતા દ્રાવણને ઓછા અભિસરણ ધરાવતા દ્રાવણની સાપેક્ષે હાઈપરટોનિક દ્રાવણ કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, 0.9 % w/V થી વધુ સાંદ્રતા ધરાવતું NaCl દ્રાવણ લોહીના કોષમાં રહેલ દ્રાવક કરતા હાઈપરટોનિક છે. તેથી 0.9 % w/V થી વધુ સાંદ્રતા ધરાવતા દ્રાવણમાં લોહીના કોષ રાખતા તે સંકોચન પામે છે.
જવાબ : ઓછા અભિસરણ ધરાવતા દ્રાવણને વધુ અભિસરણ ધરાવતા દ્રાવણની સાપેક્ષે અલ્પઅભિસારી દ્રાવણ કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, કોષ 0.9% w/V થી ઓછી સાંદ્રતા ધરાવતું NaCl નું દ્રાવણ લોહીના કોષમાં રહેલ દ્રાવકની સાપેક્ષે હાઈપોટોનીક છે. આ કિસ્સામા જો કોષ આ દ્રાવણમાં મુકવામાં આવે તો તે ફૂલે છે.
જવાબ : જો દ્રાવણની બાજુ પર અભિસરણ દબાણ કરતાં વધારે દબાણ લાગુ પાડવામાં આવે તો અભિસરણની દિશા ઊલટાવી (Reverse) શકાય છે એટલે કે, હવે શુદ્ધ દ્રાવક દ્રાવણમાંથી અર્ધપારગમ્ય પડદા મારફત બહાર વહે છે. આ પરિઘટનાને પ્રતિ (પ્રતીપ) અભિસરણ કહે છે.
જવાબ : સૈદ્ધાંતિક રીતે ગણેલા મોલર દળને સામાન્ય મોલર દળ કહે છે.
જવાબ : સંખ્યાત્મક ગુણધર્મો ( 
કે 
) નો ઉપયોગ કરીને ગણેલા મોલર દળને અસામાન્ય મોલર દળ કહે છે.
જવાબ : 
જવાબ : દ્રાવણમાં એક ઘટકના મોલ અને કુલ ઘટકોના મોલના ગુણોતરને મોલ અંશ કહે છે.
જવાબ : 1 કિલોગ્રામ દ્રાવકમાં ઓગાળેલા દ્રાવ્ય પદાર્થના મોલને મોલાલિટી કહે છે. અથવા 1 કિલોગ્રામ દ્રાવકમાં ઓગાળેલા દ્રાવ્ય પદાર્થના અણુભાર જેટલા વજનથી બનતા દ્રાવણને મોલાલિટી કહે છે.
જવાબ : 1 લિટર દ્રાવણમાં ઓગાળેલા દ્રાવ્ય પદાર્થના એવોર્ગેઝો આંક (N) જેટલા અણુને મોલારિટી કહે છે. અથવા 1 લિટર દ્રાવણમાં દ્રાવ્યનના અણુભાર જેટલા વજનથી બનતા દ્રાવણને મોલારિટી કહે છે. અથવા 1 લિટર દ્રાવણમાં ઓગાળેલા દ્રાવ્ય પદાર્થના મોલને મોલારિટી કહે છે.
જવાબ : 100 ગ્રામ દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય થયેલ દ્રાવ્યના ગામમાં વજનને w/w % કહે છે.
જવાબ : બાષ્પ અવસ્થા અને પ્રવાહી અવસ્થામાં સમાન સંઘટકનું મિશ્રણ જોવા મળે છે. જે દર્શાવે છે કે આ મિશ્રણ એઝિયોટ્રોપ મિશ્રણ છે. એઝિયોટ્રોપ મિશ્રણમાં દ્રાવક અને દ્રાવ્ય ઘટકને અલગ કરી શકાતા નથી.
જવાબ : સમાન આકર્ષણ બળ ધરાવતા ઘટકોને મિશ્ર કરતાં દ્રાવણ બને છે કારણ કે ધ્રુવીય દ્રાવ્ય, ધ્રુવીય દ્રાવકમાં સહેલાઈથી પ્રસરણ પામે છે જ્યારે અધ્રુવીય દ્રાવ્ય અધ્રુવીય દ્રાવકમાં સહેલાઈથી પ્રસરણ પામે છે.
નો અર્થ શું છે?
જવાબ : નું મૂલ્ય જેમ વધુ તેમ વાયુ દ્રાવ્યની, પ્રવાહી દ્રાવકમાં દ્રવ્યતા ઓછી.
જવાબ : નિયત દબાણે તાપમાન ઘટતા ઓક્સિજન વાયુની પાણીમાં દ્રાવ્ય ઘટે છે, માટે નીચા તાપમાને પાણીમાં વધુ ઓક્સિજન દ્રાવ્ય હોવાથી ઠંડા પાણીમાં જળચર જાતિ આરામદાયક રીતે રહી શકે છે.
જવાબ : ઊંચી સપાટીએ છે 
વાયુનું દબાણ નીચી સપાટી કરતાં ઓછું હોવાથી તેથી રૂધીર અને પેશીમાં ઓક્સિજનની સાંદ્રતા ઘટતા અસ્થિરતા અને નબળાઈ જોવા મળે છે.
જવાબ : સોડા - વોટરમાં ઊંચા દબાણે CO2
વાયુ બોટલમાં ભરવામાં આવે છે. ઓરડાના તાપમાને દબાણ ઓછું હોવાથી તે ઓરડાને તાપમાને ખોલવામાં આવે છે.
જવાબ : હિમવર્ષાના બરફ પર મીઠું છાંટેલ હોય ત્યારે પાણીના બિંદુમાં ડિપ્રેશનને લીધે હિમ સોક્સથી ઓગળળવાનું શરૂ થાય છે અને તે બરફને સાફ કરવામાં મદદરૂપ થાય છે.
જવાબ : અભિસરણ ઘટનામાં રહેલ એવા પડદા કે જે સુક્ષ્મ કદ ધરાવતા દ્રાવકના અણુને પસાર થવા દે છે પરંતુ મોટા કદના દ્રાવકના અણુ પસાર થવા દેતા નથી.
જવાબ : પેલેડિયમમાં હાઈડોજનનું દ્રાવણ
જવાબ : વાયુ + પ્રવાહી ઓગળેલ વાયુ 
વાયુનું ઓગળવું એ ઉષ્માક્ષેપક પ્રકિયા છે. જો તાપમાન વધારવામાં આવે તો સંતુલન પ્રતિગામી દિશામાં આગળ વધે છે, પરિણામે વાયુની પ્રવાહીમાં દ્રાવ્યતા ઘટે છે.
જવાબ : ઘણા વાયુઓ પાણીમાં ઓગળે છે. ઑક્સિજન પાણીમાં ઘણી ઓછી માત્રામાં ઓગળે છે. આ એ ઓગળેલો ઑક્સિજન છે જે જળચરના જીવનને ટકાવી રાખે છે. બીજી બાજુ પર હાઈડ્રોજન ક્લોરાઈડ (HCl) પાણીમાં ખૂબ જ દ્રાવ્ય છે. વાયુની પ્રવાહીમાં દ્રાવ્યતા દબાણ અને તાપમાનથી વધારે અસર પામે છે. વાયુની દ્રાવ્યતા દબાણના વધારા સાથે વધે છે.
પ્રવાહી દ્રાવકમાં વાયુના દ્રાવણ માટે આકૃતિ(A)માં દર્શાવ્યા પ્રમાણેની પ્રણાલી લઈએ. નીચેનો ભાગ દ્રાવણ છે અને ઉપરનો ભાગ P દબાણે અને T તાપમાને વાયુમય પ્રણાલીનો ભાગ છે. આ પ્રણાલીને ગતિશીલ સંતુલન અવસ્થામાં હોવાનું ધારો. એટલે કે આ પરિસ્થિતિમાં દ્રાવણમાં દાખલ થતા અને દ્રાવણ કલાને છોડી દેતા વાયુના કણોના વેગ સરખા છે. હવે, આકૃતિ(B)માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે દ્રાવણ કલાની ઉપર વાયુને દબાવીને દબાણ વધારો. આથી દ્રાવણના પ્રતિ એકમ કદના વાયુમય કણોની સંખ્યા વધશે અને વેગ જેમાં વાયુમય કણો દ્રાવણની સપાટીને અથડાય છે તે પણ વધશે. વાયુની દ્રાવ્યતા નવું સંતુલન સ્થપાશે નહિ ત્યાં સુધી વધશે. આને પરિણામે દ્રાવણની ઉપર વાયુનું દબાણ વધશે અને તેથી દ્રાવ્યતા વધશે.
જવાબ : હેન્રી (Henry) સૌપ્રથમ વૈજ્ઞાનિક હતા. જેમણે દબાણ અને વાયુની દ્રાવકમાં દ્રાવ્યતા વચ્ચે જથ્થાત્મક સંબંધ આપ્યો જે હેન્રીના નિયમ તરીકે ઓળખાય છે. આ નિયમ નવેદિત કરે છે કે, અચળ તાપમાને પ્રવાહીમાં વાયુની દ્રાવ્યતા દ્રાવણની સપાટી પર રહેલા વાયુના આંશિક દબાણના સમપ્રમાણમાં હોય છે.
ડાલ્ટન જે હેન્રીનો સમકાલીન હતો તેણે પણ સ્વતંત્ર રીતે તારવ્યું હતું કે પ્રવાહી દ્રાવણમાં વાયુની દ્રાવ્યતા વાયુના આંશિક દબાણનો અવયવ (factor) છે. જો આપણે દ્રાવણમાંના વાયુના મોલ અંશનો ઉપયોગ માપન તરીકે કરીએ, તો એમ કહી શકાય કે, દ્રાવણમાંના વાયુના મોલ અંશ દ્રાવણ ઉપરના વાયુના આંશિક દબાણને સમપ્રમાણ હોય છે. હેન્રીના નિયમનું ખૂબ જ સામાન્ય રીતે વપરાતું સ્વરૂપ નિવેદિત કરે છે કે ‘બાષ્પ કલામાં વાયુનું આંશિક દબાણ (p) દ્રાવણમાંના વાયુના મોલ અંશ (x) ને સમપ્રમાણ હોય છે.' અને તેને આ પ્રમાણે અભિવ્યક્ત કરી શકાય.
અહીંયા 
હેન્રીના નિયમનો અચળાંક છે. જો આપણે વાયુના આંશિક દબાણ વિરુદ્ધ દ્રાવણમાં વાયુના મોલ અંશનો આલેખ દોરીએ, તો આપણે આકૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણેના પ્રકારનો આલેખ મળવો જોઈએ. સમાન તાપમાને જુદા જુદા વાયુઓને ના મૂલ્યો અલગ અલગ હોય છે. આ સૂચવે છે કે વાયુના સ્વભાવનું વિધેય (function) છે.
આપેલ દબાણે નું ઊંચું મૂલ્ય પ્રવાહીમાં વાયુની ઓછી દ્રાવ્યતા સૂચવે છે. ના મૂલ્યો તાપમાનના વધારા સાથે વધે છે જે સૂચવે છે કે વાયુની દ્રાવ્યતા તાપમાનના ઘટાડા સાથે વધે છે. આ કારણને લીધે જ જળચર સ્પિસીઝ ગરમ પાણી કરતાં ઠંડા પાણીમાં વધુ સગવડ પૂર્વક રહે છે.
જવાબ : બીજો એક અગત્યનો દ્રાવણોનો વર્ગ પ્રવાહીમાં ઓગાળેલો ઘન ધરાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે સોડિયમ ક્લોરાઇડ, ગ્લુકોઝ, યૂરિયા અને ખાંડનું પાણીમાં દ્રાવણ અને આયોડિન અને સલ્ફરનું કાર્બન ડાયસલ્ફાઇડમાં દ્રાવણ. આ દ્રાવણોના કેટલાક ગુણધર્મો શુદ્ધ દ્રાવકોના ગુણધર્મો કરતાં તદ્દન અલગ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, બાષ્પદબાણ. પ્રવાહી આપેલ તાપમાને બાષ્પીભવન પામે છે અને સંતુલન પરિસ્થિતિમાં બાષ્પ દ્વારા પ્રવાહી ઉપર દબાણ ઉત્પન્ન થાય છે આ દબાણને બાષ્પદબાણ કહેવામાં આવે છે (આકૃતિ (a)).
શુદ્ધ પ્રવાહીમાં સંપૂર્ણ સપાટી પ્રવાહીના અણુઓથી રોકાયેલ હોય છે. જો અબાષ્પશીલ દ્રાવ્ય દ્રાવકમાં ઉમેરવામાં આવે, તો (આકૃતિ(b)), દ્રાવણનું બાષ્પદબાણ માત્ર દ્રાવકમાંથી જ હોય છે. આપેલ તાપમાને દ્રાવણનું બાષ્પદબાણ તે જ તાપમાને શુદ્ધ દ્રાવકના બાષ્પદબાણ કરતાં ઓછું હોય છે. દ્રાવણમાં સપાટી પર બંને દ્રાવ્ય અને દ્રાવકના અણુ હોય છે; આથી દ્રાવકના અણુ વડે રોકાયેલ કુલ સપાટીનો કેટલોક ભાગ ઘટે છે. પરિણામે, સપાટી પરથી છૂટા પડી જતાં દ્રાવક અણુઓની સંખ્યા ઘટે છે. આથી બાષ્પદબાણ પણ ઘટે છે.
દ્રાવકના બાષ્પદબાણમાં ઘટાડો દ્રાવણમાં રહેલા અબાષ્પશીલ દ્રાવ્યના તેના સ્વભાવથી સ્વતંત્ર રીતે જથ્થા પર આધાર રાખે છે. ઉદાહરણ તરીકે 1.0 mol સુક્રોઝ એક kg પાણીમાં ઉમેરવાથી થતો બાષ્પદબાણમાં ઘટાડો, 1.0 mol યૂરિયા સરખા જથ્થાના પાણીમાં સમાન તાપમાને ઉમેરતાં મળતા ઘટાડા જેટલો હોય છે. સામાન્ય રૂપમાં રાઉલ્ટનો નિયમ નિવેદિત કરી શકાય કે કોઈ પણ દ્રાવણ માટે, દ્રાવણમાંના દરેક બાષ્પશીલ ઘટકનું આંશિક બાષ્પદબાણ તેના મોલ અંશને સમપ્રમાણ હોય છે.
દ્વિઅંગી દ્રાવણમાં આપણે દ્રાવકને 1 અને દ્રાવ્યને 2 તરીકે દર્શાવીએ. જ્યારે દ્રાવ્ય અબાષ્પશીલ હોય ત્યારે માત્ર દ્રાવકના અણુઓ જ બાપ્પકલામાં હોય છે અને તે બાષ્પદબાણમાં ફાળો આપે છે. ધારો કે 
દ્રાવકનું બાષ્પદબાણ છે, 
તેનો મોલ અંશ છે, 
શુદ્ધ અવસ્થામાં તેનું બાષ્પદબાણ છે, તો રાઉલ્ટના નિયમ પ્રમાણે
અને 
(2.20)
બરાબર હોય છે. બાષ્પદબાણ અને દ્રાવકના મોલ અંશનો આલેખ રેખીય છે.
જવાબ : જ્યારે દ્રાવણો સાંદ્રતાના સમગ્ર ગાળા દરમિયાન રાઉલ્ટનો નિયમ પાળતા નથી, ત્યારે તેમને બિનઆદર્શ દ્રાવણ કહેવામાં આવે છે. આવા દ્રાવણના બાષ્પદબાણ રાઉલ્ટના નિયમ પ્રમાણે અનુમાનિત કરેલા બાષ્પદબાણ કરતાં વધારે અથવા ઓછું હોય છે. જો તે વધારે હોય તો દ્રાવણ ધન વિચલન દર્શાવે છે અને જો ઓછું હોય તો રાઉલ્ટના નિયમથી ઋણ વિચલન દર્શાવે છે. આવા દ્રાવણોના બાષ્પદબાણને મોલ અંશના ફલક તરીકેના આલેખ આકૃતિ 2.6માં દર્શાવ્યા છે.
આ વિચલનનું કારણ આણ્વીય સ્તરે તેમના પારસ્પરિક પ્રક્રિયાના સ્વભાવમાં રહેલ છે. રાઉલ્ટના નિયમથી ધન વિચલનની બાબતમાં A-B પારસ્પરિક ક્રિયાઓ A-A અથવા B-B કરતાં નબળી હોય છે. આ કિસ્સામાં દ્રાવ્ય-દ્રાવક અણુઓ વચ્ચેના આંતરઆણ્વીય આકર્ષણ બળો દ્રાવ્ય-દ્રાવ્ય અને દ્રાવક-દ્રાવક આંતરઆણ્વીય આકર્ષણ બળો કરતાં નબળાં હોય છે. આનો અર્થ એમ થાય કે આવા દ્રાવણોમાં A(અથવા B)ના અણુઓ શુદ્ધ અવસ્થા કરતાં વધુ સરળતાથી છટકી શકશે.
આ બાષ્પદબાણમાં વધારો કરશે અને ધન વિચલનમાં પરિણમશે. ઈથેનોલ અને એસિટોનના મિશ્રણ આ રીતે વર્તે છે. શુદ્ધ ઈથેનોલમાં અણુઓ હાઈડ્રોજન બંધિત હોય છે એસિટોન ઉમેરવાથી તેના અણુઓ યજમાન અણુઓની વચ્ચે ગોઠવાય છે અને તેમની વચ્ચેના કેટલાક હાઇડ્રોજન બંધ તોડી નાંખે છે. પારસ્પરિક ક્રિયા નબળી થવાને લીધે દ્રાવણ રાઉલ્ટના નિયમથી ધન વિચલન દર્શાવે છે (આકૃતિ(a)). કાર્બન ડાયસલ્ફાઇડને એસિટોનમાં ઉમેરતાં બનતા દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય-દ્રાવક વચ્ચેની દિધ્રુવીય પારસ્પરિક ક્રિયા દ્રાવ્ય-દ્રાવ્વ અને દ્રાવક-દ્રાવક અણુઓ વચ્ચેની અનુવર્તી પારસ્પરિક ક્રિયા કરતાં નબળી પડે છે. આ દ્રાવણ ધન વિચલન દર્શાવે છે.
રાઉલ્ટના નિયમથી ઋણ વિચલનના કિસ્સામાં A-A અને B-B વચ્ચેના આંતરઆણ્વીય આકર્ષણ બળો A-B વચ્ચેના આંતરઆણ્વીય આકર્ષણ બળો કરતાં વધુ નબળા હોય છે જેને લીધે બાષ્પદબાણમાં ઘટાડો થાય છે. જેને પરિણામે ઋણ વિચલન થાય છે. ફીનોલ અને એનીલિનનું મિશ્રણ આ પ્રકારનું ઉદાહરણ છે. આ કિસ્સામાં ફિનોલિક પ્રોટોન અને એનીલીનના નાઇટ્રોજનના અયુગ્મિત ઇલેક્ટ્રોન યુગ્મ વચ્ચેના આંતરઆણ્વીય હાઇડ્રોજન બંધ, એક જ પ્રકારના અણુઓ વચ્ચેના આંતરઆણ્વીય હાઈડ્રોજન બંધ કરતાં વધુ પ્રબળ હોય છે. આ જ પ્રમાણે ક્લોરોફોર્મ અને એસિટોનનું મિશ્રણ એવું દ્રાવણ બનાવે છે જે રાઉલ્ટના નિયમથી ત્રકણ વિચલન દશાવે છે. આનું કારણ એ છે કે ક્લોરોફોર્મ એસિટોન અણુ સાથે હાઇડ્રોજન બંધ રચી શકે છે જે નીચે દર્શાવેલ છે.
જવાબ : દ્રાવણો બે કે વધારે ઘટકોનું સમાંગ મિશ્રણ છે. સમાંગ મિશ્રણનો અર્થ એમ સમજીએ છીએ કે તેમનું સંઘટન અને ગુણધર્મો સમગ્ર મિશ્રણમાં એકસરખાં હોય છે. સામાન્ય રીતે જે ઘટક સૌથી વધારે પ્રમાણમાં હોય તે દ્રાવક તરીકે ઓળખાય છે. દ્રાવણ જે ભૌતિક અવસ્થામાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે તે દ્રાવક નક્કી કરે છે. દ્રાવક સિવાયના એક અથવા વધારે ઘટકો જે દ્રાવણમાં હાજર હોય છે તેમને દ્રાવ્યો કહે છે. આ એકમમાં આપણે માત્ર દ્વિઅંગી દ્રાવણોને (એટલે કે બે ઘટકો ધરાવતા) ધ્યાનમાં લઈશું.
આમાં દરેક ઘટક ઘન, પ્રવાહી અથવા વાયુમય અવસ્થામાં હોઈ શકે છે અને તેમને સંક્ષેપમાં નીચેનાં કોષ્ટકમાં આપેલ છે.દ્રાવણના પ્રકાર
|
દ્રાવણનો પ્રકાર |
દ્રાવ્ય |
દ્રાવક |
સામાન્ય ઉદાહરણો |
| વાયુમય દ્રાવણો | વાયુ પ્રવાહી ઘન | વાયુ વાયુ વાયુ | ઑક્સિજન અને નાઈટ્રોજન વાયુઓનું મિશ્રણ નાઈટ્રોજન વાયુ સાથે મિશ્ર કરેલ ક્લોરોફૉર્મ નાઈટ્રોજન વાયુમાં કપૂર |
| પ્રવાહી દ્રાવણો | વાયુ પ્રવાહી ઘન | પ્રવાહી પ્રવાહી પ્રવાહી | પાણીમાં દ્રાવ્ય થયેલ ઑક્સિજન પાણીમાં દ્રાવ્ય થયેલ ઈથેનોલ પાણીમાં દ્રાવ્ય થયેલ ગ્લુકોઝ |
| ઘન દ્રાવણો | વાયુ પ્રવાહી ઘન | ઘન ઘન ઘન | પેલેડિયમમાં હાઈડ્રોજનનું દ્રાવણ સોડિયમ સાથે પારાનો સંરસ ગોલ્ડમાં(સોનું) દ્રાવ્ય થયેલ કૉપર |
જવાબ : શુદ્ધ દ્રાવક અને દ્રાવણને અર્ધપારગમ્ય પડદા વડે એકબીજાના સંપર્કમાં રાખવામાં આવે ત્યારે દ્રાવકનો પ્રવાહ દ્રાવણ તરફ સ્વયંભુ વહન પામતો અટકાવવા દ્રાવણ પર આપવા પડતા દબાણને અભિસરણ દબાણ કહે છે.
અથવા શુદ્ધ દ્રાવક અને દ્રાવણને અર્ધપારગમ્ય પડદા વડે સંપર્કમાં લાવવાથી જે ન્યૂનત્તમ દબાણે અભિસરણ અટકાવી શકાય તેને અભિસરણ દબાણ કહે છે.
અભિસરણ દબાણ એ સંખ્યાત્મક ગુણધર્મ છે કારણ કે તે દ્રાવ્ય કણોની સંખ્યા પર આધાર રાખે છે નહિ કે દ્રાવ્યનના સ્વભાવ પર.
જવાબ : પ્રતિઅભિસરણ દરિયાઈ પાણીમાંથી ક્ષાર દૂર કરવા માટે વપરાય છે. આ પ્રક્રમ માટે આકૃત્તિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે આયોજન ગોઠવી શકાય છે.
જ્યારે અભિસરણ દબાણ કરતાં વધારે દબાણ લાગુ પાડવામાં આવે છે ત્યારે દરિયાના પાણીમાંથી શુદ્ધ પાણી અર્ધપારગમ્ય પડદા દ્વારા નીચોવાઈ (squeeze) જાય છે. આ હેતુ માટે પોલિમર પડદાની અનેક જાતો પ્રાપ્ય છે.
પ્રતિ અભિસરણ માટે ઘણું ઊંચું દબાણ જરૂરી હોય છે. સામાન્ય રોતે વપરાતો છિદ્રાળુ પડદો યોગ્ય આધાર પર ગોઠવેલ સેલ્યુલોઝ એસિટેટની ફિલ્મ હોય છે. સેલ્યુલોઝ પાણી માટે પારગમ્ય છે પણ અશુદ્ધિઓ અને દરિયાના પાણીમાં રહેલા ક્ષાર માટે બિનપારગમ્ય (અપારગમ્ય) હોય છે. હાલના સમયમાં ઘણા દેશો તેમના પીવાના પાણીની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા બિનક્ષારીયકરણ પ્લાન્ટનો ઉપયોગ કરે છે.
જવાબ : ધ્રુવીય દ્રાવકમાં ધ્રુવીય દ્રાવ્ય ઓગાળવામાં આવે ત્યારે દ્રાવ્ય ધ્રુવીય હોવાથી તેનું દ્રાવણમાં આયનીકરણ થાય છે અને દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય કણોની સંખ્યા વધે છે. જેમ કે, પાણીમાં KCl દ્રાવ્ય થઈને જો સંપૂર્ણ આયનીકરણ (વિયોજન) પામે તો દ્રાવ્યકણની સંખ્યા 2 થશે. આમ, દ્રાવ્ય કણની સંખ્યામાં વધારો થતાં સંખ્યાત્મક ગુણધર્મનો ઉપયોગ કરીને દ્રાવ્યનું સાચું મોલર દળ મેળવી શકાતું નથી.
કેટલીક વખત કેટલાક દ્રાવ્યના અણુઓ દ્રાવકમાં દ્રાવ્ય થાય છે ત્યારે બે કે તેથી વધુ અણુઓ ભેગા થઈને સંયોજિત અણુ બનાવે છે. આ ક્રિયાને સુયોજન કહે છે. ઈથેનોઈક એસિડને બેન્ઝિનમાં દ્રાવ્ય કરતાં બે અણુઓનું સુયોજન થાય છે તેથી દ્રાવણમાં દ્રાવ્યકણોની સંખ્યામાં ઘટાડો થાય છે. આથી સંખ્યાત્મક ગુણધર્મોનો ઉપયોગ કરોને દ્રાવ્યનું સાચું મોલર દળ મેળવી શકાતું નથી.
દ્રાવકમાં દ્રાવ્યનું વિયોજન કે સુયોજન થાય ત્યારે દ્રાવ્યના સાચા મોલર દળ કરતાં સંખ્યાત્મક ગુણધર્મને આધારે મેળવેલ પ્રાયોગિક મોલર દળનું મૂલ્ય ઓછું કે વધારે હોય છે. આ રીતે પ્રાપ્ત થતા પ્રાયોગિક મોલર દળને અસામાન્ય મોલર દળ કહે છે.
જવાબ : સંખ્યાત્મક ગુણધર્મોને આધારે સાચું મોલર દળ મેળવી શકાતું નથી તેથી અસામાન્ય મોલર દળ પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી આવા સંજોગોમાં સાચું મોલર દળ મેળવવા 1880માં વૉન્ટ હોફે (van’t Hoff) એક અવયવ દાખલ કર્યો જે વૉન્ટ હોફ અવયવ (i) તરીકે ઓળખાય છે. વૉન્ટ હોફ અવયવ (i) ની મદદથી સાચું મોલર દળ મેળવી શકાય છે.
જ્યારે દ્રાવ્યનું સુયોજન કે વિયોજન ન થાય ત્યારે i = 1
જ્યારે દ્રાવ્યનું સુયોજન થાય ત્યારે i< 1
જ્યારે દ્રાવ્યનું વિયોજન થાય ત્યારે i > 1
NaCl, KCl, 
અને 
માટે જુદી જુદી
સાંદ્રતાએ વૉન્ટ હોફ અવયવ iના મૂલ્યો
|
ક્ષાર |
*iના મૂલ્યો |
દ્રાવ્યના સંપૂર્ણ વિયોજન માટે વૉન્ટ હોફ અવયવ i |
||
|
0.1 m |
0.01 m |
0.001 m |
||
|
1.87 | 1.94 | 1.97 | 2.00 |
|
1.85 | 1.94 | 1.98 | 2.00 |
|
1.21 | 1.53 | 1.82 | 2.00 |
|
2.32 | 2.70 | 2.84 | 2.00 |
જવાબ : Step - 1: ઈંડાને HCl ના દ્રાવણમાં મુકતા ઉપરનું પડ દૂર થાય છે.
Step - 2: ઈંડાને હાઈપરટોનીક દ્રાવણમાં મૂકતા ઈંડાના કદમાં ઘટાડો થાય છે. Step - 3: ઈંડાને નાની બોટલમાં મૂકવામાં આવે છે. Step - 4: ઈંડાને હાઈપોટોનીક દ્રાવણમાં મૂકતા તે મૂળ કદ ધારણ કરે છે.
જવાબ : (i) મોલ અંશ : દ્રાવણમાં રહેલા કોઈ એક ઘટકના મોલની સંખ્યા અને કુલ મોલની સંખ્યાના ગુણોત્તરને મોલ અંશ કહે છે.
ઘટકના મોલ અંશ = ઘટકના મોલની સંખ્યા/બધાજ ઘટકોના મોલની કુલ સંખ્યા ઉદાહરણ તરીકે, એક દ્વિઅંગી મિશ્રણમાં જો Aની મોલ સંખ્યા અને Bની મોલ સંખ્યા અનુક્રમે
અને 
હોય તો Aનો મોલ અંશ અને Bનો મોલ અંશ 
અને 
થશે.
આપેલા દ્રાવણમાં રહેલા બધાજ ઘટકોના મોલ અંશનો સરવાળો 1 થાય છે.
(ii) મોલાલિટી : એક કિલોગ્રામ દ્રાવકમાં ઓગળેલા દ્રાવ્યના મોલની સંખ્યાને મોલાલિટી કહે છે.
મોલાલિટી (m) 
(iii) મોલારિટી (M) : એક લિટર દ્રાવણમાં ઓગળેલા દ્રાવ્યના મોલની સંખ્યાને મોલારિટી કહે છે.
મોલારિટી (M) 
(iv) દળ ટકાવારી (w/w %) : 100 ગ્રામ દ્રાવણમાં રહેલા દ્રાવ્યના વજનના દળની ટકાવારી કહે છે.
ઘટકના દળના % 
અને 
, (iii) 
અને પાણી, (iv) મિલેનોલ અને એસિટોન (v) એસિટોનાઇટ્રાઇલ (
) અને (
),
જવાબ : (i) n-હેક્ઝેન અને n-ઓક્ટેન
જ. લંડન બળ (ii) અને
જ. લંડન બળ
(iii) અને પાણી
જ. આયન દ્વિધ્રુવીય આંતરક્રિયા
(iv) મિલેનોલ અને એસિટોન
જ. આંતર આણ્વિય H બંધ
(v) એસિટોનાઇટ્રાઇલ () અને ()
જ. દ્વિધ્રુવ-દ્વિધ્રુવ આંતરક્રિયા
) વડે સંદૂષિત થયેલો જણાયો છે જેને કૅન્સરજન્ય ધારવામાં આવ્યો છે. સંદૂષણનું સ્તર (પ્રમાણ) 15 ppm (દળથી) જણાયું છે.
(i) આને દળથી ટકાવારીમાં દર્શાવો.
(ii) પાણીના નમૂનામાં ક્લોરોફૉર્મની મોલાલિટી નક્કી કરો.
જવાબ : 
જવાબ : આલ્કોહોલ અને પાણીના અણુઓ વચ્ચે H બંધ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જ્યારે આલ્કોહોલ અને પાણીને મિશ્ર કરવામાં આવે છે. ત્યારે નવા H બંધ આલ્કોહોલ અને પાણીના અણુઓ વચ્ચે બને છે પરંતુ આ H બંધની પ્રબળતા એક જ પ્રકારના અણુઓ વચ્ચેના H બંધ કરતા ઓછી હોય છે, આથી આ દ્રાવણ રાઉલ્ટના નિયમથી ધનવિચલન દર્શાવે છે. જે દ્રાવણના બાષ્પદબાણમાં વધારો કરે છે અને ઉત્ક્લનબિદુમાં ઘટાડો કરે છે.
ઇથેન ધરાવતા દ્રાવણનું આંશિક બાષ્પદબાણ દ્રાવણની ઉપર 1 bar છે. જો દ્રાવણ 
ઇથેન ધરાવતું હોય, તો વાયુનું આંશિક દબાણ કેટલું થશે ?
જવાબ : 
જવાબ : 
જવાબ : 
દ્રાવ્ય-દ્રાવક પારસ્પરિક ક્રિયાના આધારે નીચેનાને તેમની n-ઓક્ટેનમાં દ્રાવ્યતાના ચઢતા કમમાં ગોઠવો અને સમજાવો.
સાયક્લોહેક્ઝેન,
જવાબ : (i) સાયક્લોહેક્ઝેન અને n-ઓક્ટેન બંને અધ્રુવીય છે. તેથી તે બંને કોઈપણ પ્રમાણમાં સંપૂર્ણપણે મિશ્ર થઈ જાય છે.
(ii)
એ આયોનીક સંયોજન છે પરંતુ n-ઓક્ટેન એ અધ્રુવીય છે. તેથી એ n-ઓક્ટેનમાં દ્રાવ્ય થાય નહિ.
(iii) 
અને બંને ધ્રુવીય છે પરંતુ કરતાં એ ઓછું ધ્રુવીય છે. n-ઓક્ટેન એ અધ્રુવીય હોવાથી એ કરતાં વધુ ધ્રુવીય છે.
દ્રાવ્યતાનો ક્રમ : KCl < < < સાયક્લોહેક્ઝેન
હોય અને તે 92g 
પ્રતિ કિલોગ્રામ પાણી ધરાવતું હોય, તો સરોવરના પાણીમાં આયનની મોલાલિટી ગણો.
જવાબ : 
), 450 g માં ઓગાળવામાં આવે, તો એસ્પિરિનની એસિટોનાઇટ્રાઇલમાં દળથી ટકાવારી ગણો.
જવાબ : 
જવાબ : 
mm Hg છે. 760 mm દબાણ હેઠળ 298 K તાપમાને મિથેનની બેન્ઝિનમાં દ્રાવ્યતા ગણો.
જવાબ : 
જવાબ : (i) ફિનોલ : આંશિક દ્રાવ્ય
કારણ : ફિનોલમાં ધ્રુવીય -OH સમૂહ છે. અને
અધ્રુવીય સમૂહ છે.
(ii) ટોલ્યુઈન : અદ્રાવ્ય
કારણ : ટોલ્યુઇન એ અધ્રુવીય છે.
(iii) ફોર્મિક એસિડ : સુદ્રાવ
કારણ : હાઈડોજન બંધ
(iv) ઈથીલીન ગ્લાથકોલ : સુદ્રાવ્ય
કારણ : હાઇડ્રોજન બંધ
(v) ક્લોરોફોર્મ : અદ્રાવ્ય
(vi) પેન્ટેનોલ : આંશિક દ્રાવ્ય
કારણ : -OH સમૂહ ધ્રુવીય પરંતુ હાઈડ્રોકાર્બન ભાગ અધ્રુવીય છે.
There are No Content Availble For this Chapter
Take a Test
દ્રાવણો
રસાયણ વિજ્ઞાન
Browse & Download GSEB Books For ધોરણ ૧૨ All Subjects
The GSEB Books for class 10 are designed as per the syllabus followed Gujarat Secondary and Higher Secondary Education Board provides key detailed, and a through solutions to all the questions relating to the GSEB textbooks.
The purpose is to provide help to the students with their homework, preparing for the examinations and personal learning. These books are very helpful for the preparation of examination.
For more details about the GSEB books for Class 10, you can access the PDF which is as in the above given links for the same.
