GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : રોજિંદા જીવનમાં થતી રસાયણિક પ્રક્રિયા નીચે મુજબ છે. 
1. ઉનાળામાં ઓરડાના તાપમાને મૂકેલ દૂધ જલદી બગડી જાય છે.
2. લોખંડની વસ્તુઓ જેવી કે તવા,તપેલા,ખીલાને ભેજવાળી હવામાં મૂકતાં તેના પર કાટ લાગે છે. 
3.દ્રાક્ષનું આથવણ થવું.
4.ખોરાકનું રંધાવું.
5.શરીરમાં ખોરાકનું પાચન થવુ.
6.શ્વાસોચ્છવાસ દરમિયાન થતી પ્રક્રિયા.

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થમાં નીચે મુજબનાં પરિવર્તન આવે છે. 

• અવસ્થામાં પરિવર્તન 
• રંગમાં પરિવર્તન 
• વાયુનો ઉદ્ભવ થવો
• તાપમાનમાં પરિવર્તન

જવાબ : કોઈપણ પદાર્થની પ્રારંભિક પ્રકૃતિમાં અને તેની ઓળખમાં કંઈક ને કંઈક પરિવર્તન આવે છે. જો આ ફેરફારો રાસાયણિક ફેરફારો હોય તો તે ને રાસાયણિક પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : 2Mg(s) + O2(s )   →  2MgO(s)

જવાબ : Pb(NO3)2 (s) + 2KI(aq) → PbI2 + 2KNO3(s)

જવાબ : Zn(s) + 2HCL(aq)  →  ZnCL2(aq)+H2(g)

જવાબ : જે રાસાયણિક સમીકરણમાં દરેક તત્વના પરમાણુંની સંખ્યા સમાન ન હોય તેવા રાસાયણિક સમીકરણને અસમતોલિત સમીકરણ કહે છે.

જવાબ : Mg(s) + O2  → MgO
અહી ડાબી બાજુ પ્રક્રીયાકોમાં ઓક્સીજનનાં 2 પરમાણું છે જયારે જમણી બાજુ નીપજોમાં એક જ ઓક્સીજનનો પરમાણું છે જેથી આ સમીકરણ અસમતોલિત સમીકરણ છે.

જવાબ : સમતોલિત સમીકરણની મદદથી પ્રક્રિયકો અને નીપજોમાં રહેલ તત્વોના પરમાણુંની સંખ્યા જાણી શકાય છે.
રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં પ્રક્રીયાકોનો કેટલો જથ્થો વપરાય અને નીપજોનો કેટલો જથ્થો મળે છે તે જાણી શકાય છે. 
પ્રક્રિયકો અને નીપજોની અવસ્થા જાણી શકાય છે.

જવાબ : દળ-સંચયનાં નિયમ પ્રમાણે તત્વના દળનું સર્જન થતું નથી કે તેનો વિનાશ થતો નથી. જેથી રાસાયણિક સમીકરણમાં પ્રક્રિયકો અને નીપજોમાં તત્વોના દળ સમાન રહે છે. પરિણામે રાસાયણિક સમીકરણમાં બંને બાજુનાં તત્વોના પરમાણુંની તત્વોની સંખ્યા સમાન રહે તે જરૂરી છે, આથી આ કારણસર રાસાયણિક સમીકરણને સમતોલિત કરવું જરૂરી છે. 
સમતોલિત રાસાયણિક સમીકરણનું ઉદાહરણ, 
Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2,
3Fe + 4H2O → Fe3O4 + 4H2

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં બે અથવા બે થી વધુ પ્રક્રિયકો વચ્ચે પ્રક્રિયા થઈ એક જ નીપજ મળે તો તેવી પ્રક્રિયાને સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા કહે છે.  ઉદાહરણ તરીકે, CaO(s) + H2O(l) → Ca(OH)2(aq) + ઉષ્મા

જવાબ : CaO(s) + H2O(l) → Ca(OH)2(aq)

જવાબ : કોઈ પણ રાસાયણિક પ્રક્રિયા જે પદાર્થો વડે થાય છે તેને પ્રક્રિયકો કહેવાય છે અને પ્રક્રિયા દરમિયાન રાસાયણિક ફેરફાર અનુભવી નવા ઉત્પન્ન થતા પદાર્થને નીપજ કહેવાય છે.

જવાબ : NaOH(aq) + HCl(aq) → NaCl(aq) + H2O(I)

જવાબ : BaCl2(aq) + Na2SO4 (aq) → BaSO4 (s) + 2NaCl(aq)

જવાબ : તત્વોની ભૌતિક અવસ્થાઓ ઘન, જલીય, પ્રવાહી અને વાયુરૂપ હોય છે, જેને અનુક્રમે (s), (aq), (l), અને (g) જેવા સંકેતો વડે દર્શાવવામાં આવે છે.

જવાબ : 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2

જવાબ : 3BaCl2 + Al2(SO4)3 → 3BaSO4 + 2AlCl3

જવાબ : H2  + Cl2 → 2HCl

જવાબ : મેગ્નેશિયમ ધાતુ ખુબ ક્રિયાશીલ હોય છે, આથી તેને હવામાં ખુલ્લી રાખવાથી તે હવા સાથે પ્રક્રિયા કરીને મેગ્નીશીયમ ઓકસાઇડનું નિષ્ક્રિય પડ બનાવે છે. 
તે નિષ્ક્રિય પડને કાચકાગળ વડે સાફ કરવાથી તે વધુ સારી અને સરળતાથી ઓક્સીજન સાથે પ્રક્રિયા કરે છે, આ કારણસર મેગ્નેશિયમની પટ્ટીને હવાની હાજરીમાં સળગાવતા પેહલા સાફ કરવામાં આવે છે.

જવાબ : 2AgCl(s) → 2Ag(s) + Cl2 (g) 2AgBr(s) → 2Ag(s) + Br2 (g)

જવાબ : 2H2O(l) → 2H2(g) + O2(g)

જવાબ : 2AgCl(s) સુર્યપ્રકાશ 2Ag(s) + Cl2(g)   આ પ્રક્રિયામાં સિલ્વર ક્લોરાઈડને સુર્યપ્રકાશની હાજરીમાં રાખીને વિઘટન થઈને રાખોડી રંગનાં પદાર્થમાં રૂપાંતર થાય છે. સિલ્વર ક્લોરાઇડનું વિઘટન થઇને સિલ્વર અને ક્લોરિન નીપજમાં મળે છે. તેવી જ રીતે સિલ્વર બ્રોમાઈડની સુર્યપ્રકાશની હાજરીમાં રાખતા સીલ્વર અને બ્રોમાઈન મળે છે.   2AgBr(s) --> 2Ag(s) + Br2(g)

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન ઉષ્માની મદદથી કરવામાં આવતી પ્રક્રિયાને ઉષ્મીય વિઘટન પ્રક્રિયા કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2Pb (NO3)2 (s) --> ઉષ્મા 2PbO(s) + 4NO2 (g) + O2 (g)

જવાબ : ઉદાહરણ તરીકે,  2FeSO4(s)      ઉષ્મા     Fe2O3(s) + SO2(g) + SO3(g) અહી ફેરસ સલ્ફેટની ઉષ્મા સાથે પ્રક્રિયા થઇને ફેરિક ઓકસાઇડ, સલ્ફર ડાયોક્સાઈડ અને સલ્ફર ટ્રાયોકસાઇડ વિઘટિત થઇને મળે છે.  ચૂનાના પથ્થરની ઉષ્મા સાથેની પ્રક્રિયાથી કળીચૂનો અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બને છે.  CaCO3(s)     ઉષ્મા    CaO(s) + CO2(g)  2Pb (NO3)2 (s)    ઉષ્મા   2PbO(s) + 4NO2 (g) + O2 (g)

જવાબ : કોઈ એક જ પ્રક્રીયક તૂટીને વધુ સરળ નીપજ આપે છે તેને વિઘટન પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : આપણે જીવવા માટે ઉર્જાની જરૂર પડે છે, અને આ ઉર્જા આપને ખોરાક અને પાણી દ્વારા મેળવીયે છીએ. ખોરાક ખાયીએ એટલે તરત તેનું ઉર્જામાં રૂપાંતર નથી થતું. ખોરાકના પાચન દરમિયાન પ્રક્રિયા થાય અને ખોરાક વધુ સરળ પદાર્થોમાં વિભાજીત થાય છે.  ભાત, બટાકા અને બ્રેડમાં કાર્બોદિત પદાર્થો હોય છે, આ કાર્બોદિત પદાર્થનું વિભાજન થાય છે અને ગ્લુકોઝ બને છે. આ ગ્લુકોઝની શરીરના કોષમાં રહેલા ઓક્સિજન સાથે સંયોજન થઈને ઉર્જા પૂરી પાડે છે, આ સંયોજન પ્રક્રિયાને શ્વસન કહે છે. અહી ઉષ્મા મુક્ત થતી હોવાથી ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા કહે છે.  શ્વસનની રાસાયણિક પ્રક્રિયા આ મુજબ છે.  C6H12O6(aq) + 6O2(aq) → 6CO2(aq) + 6H2O(l) + ઉષ્મા

જવાબ : બે અથવા બે થી વધારે પ્રક્રિયકોની રાસાયણિક પ્રક્રિયા દ્વારા નીપજના નિર્માણની સાથે ઉષ્મા પણ ઉત્પન્ન થતી હોય તેવી પ્રક્રિયાને ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા કહે છે. ઉષ્માક્ષેપક રાસાયણિક પ્રક્રિયાનાં કેટલાક ઉદાહરણો. ⦁ કુદરતી વાયુનું સળગવું CH4 (g) + 2O2 (g) → CO2 (g) + 2H2O (g) ⦁ આપણા શરીરમાં થતી ગ્લુકોઝ અને ઓક્સીજન સાથે થતી પ્રક્રિયા C6H12O6(aq) + 6O2(aq) → 6CO2(aq) + 6H2O(l) + ઉષ્મા ⦁ ખાતર બનવાની પ્રક્રિયા પણ ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા જ છે.

જવાબ : 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(l)

જવાબ : C(s) + O2 →  CO2(g)

જવાબ : C + O2 --> CO2   2Cu + O2 --> 2CuO   2Mg + O2 --> 2MgO

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પ્રક્રિયકનો પરમાણું  ઓક્સિજન  મેળવે અથવા તો હાઇડ્રોજન ગુમાવે, તો તેને ઓક્સિડેશન પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : 2Cu + O2 → 2CuO

જવાબ : Na2SO4 (aq) + BaCl2(aq) → BaSO4 (s) + 2NaCl(aq)   2KBr(aq) + BaI2(aq) → BaBr2 (s) + 2KI(aq)   Na2CO3(aq) + CaCl2(aq) → CaCO3(aq) + 2NaCl(aq)

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં બે પ્રક્રિયકો વચ્ચે આયનોની આપ લે થતી હોય તેવી પ્રક્રિયાને દ્વિવિસ્થાપન પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : જયારે પરિસ્થિતિમાં ભૌતિક ફેરફાર થાય તેને ભૌતિક પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જયારે પરિસ્થિતિમાં રાસાયણિક ફેરફાર થવાની પ્રક્રિયાને રાસાયણિક પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : Na2SO4 (aq) + BaCl2(aq) → BaSO4 (s) + 2NaCl(aq)

જવાબ : Na2SO4 (aq) + BaCl2(aq) → BaSO4 (s) + 2NaCl(aq)
Na2SO4નો SO42-  આયન અને  BaCl2નો  Ba2+ આયન વચ્ચે પ્રક્રિયા થઇને BaSO4 નાં સફેદ અવક્ષેપ મળે છે, અને આ અવક્ષેપ પાણીમાં અદ્રાવ્ય હોય છે.
AgNO3 (aq) + NaCl(aq) → AgCl(s) + NaNO3(aq)

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન અદ્રાવ્ય તેવા અવક્ષેપ ઉત્પન થાય, તે પ્રક્રિયાને અવક્ષેપન પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પાણીમાં અથવા કોઈ દ્રાવણમાં અદ્રાવ્ય તેવા સફેદ પદાર્થનું નિર્માણ થાય છે તેને અવક્ષેપ કહે છે.

જવાબ : ઉદાહરણ તરીકે, 
Fe(s) + CuSO4(aq) → FeSO4(aq) + Cu(s)
Zn(s) + CuSO4(aq) → ZnSO4(aq) + Cu(s)
Pb(s) + CuCl2(aq) → PbCl2(aq) + Cu(s)
Zn(s) + 2AgNO3(aq)  → Zn(NO3)2 (aq)+ 2Ag(s)

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં વધુ ક્રિયાશીલ તત્વ એ ઓછા ક્રિયાશીલ તત્વને તેના સંયોજનમાંથી દુર કરે છે, તેને વિસ્થાપન પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : Fe(s) + CuSO4(aq) → FeSO4(aq) + Cu(s)

જવાબ : વિઘટન પ્રક્રિયામાં પ્રક્રિયકોનાં બંધ તોડવા માટે ઉષ્મા, પ્રકાશ અથવા વિદ્યુત સ્વરૂપે ઉર્જા જરૂરી છે.

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પ્રક્રિયકો ઉર્જા મેળવીને નાના અણુ કે પરમાણુમાં વિઘટન પામે છે, આ પ્રક્રિયામાં ઉષ્માનું શોષણ થતું હોવાથી તેને ઉષ્માશોષક પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : AgCl અને AgBr નો ઉપયોગ શ્યામ અને શ્વેત ફોટોગ્રાફીમાં થાય છે.

જવાબ : (1)    4Na(s) + O2 (g) →  2Na2O(s)
આ પ્રક્રિયામાં Na2Oમાં ઓક્સીડેશન થાય છે જયારે O2 નું રિડકશન થાય છે. 
ઓક્સીડેશન પામતો પદાર્થ  - Na2O
રિડકશન પામતો પદાર્થ - O2
(2)    CuO(s) + H2 (g) →  Cu(s) + H2O(l)
આ પ્રક્રિયામાં CuOનું Cuમાં રિડકશન થાય છે જયારે H2 નું H2Oમાં ઓક્સીડેશન થાય છે. 
ઓક્સીડેશન પામતો પદાર્થ  - H2O
રિડકશન પામતો પદાર્થ – Cu

જવાબ : કોપર કરતાં આયર્ન વધુ ક્રિયાશીલ હોવાથી તે કોપરનું વિસ્થાપન કરે છે, આ રીતે કોપરનું વિસ્થાપન થવાથી આયર્ન આયર્ન સલ્ફેટ બને છે, જે લીલા રંગનો હોવાથી દ્રાવણનો રંગ બદલાય છે. 
Fe(s) + CuSO4(aq) →  FeSO4(aq) + Cu(s)

જવાબ : (1)    પદાર્થ ‘X’ એ કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ છે. જેનું સૂત્ર CaO છે. 
(2)    કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ પાણી સાથે પ્રક્રિયા કરીને ચૂનાનું નીતર્યું પાણી બનાવે છે જે પુષ્કળ પ્રમાણમાં ઉષ્મા મુક્ત કરે છે. આ પ્રક્રિયાનું રાસાયણિક સમીકરણ નીચે મુજબ છે. 
CaO + H2O →  Ca(OH)2 + ઉષ્મા

જવાબ : બટાકાની ચીપ્સનું ઓક્સીડેશન થતું અટકાવવા માટે બેગમાં નાઈટ્રોજન જેવા નિષ્ક્રિય વાયુ ભરે છે, તો આ નિષ્ક્રિય નાઈટ્રોજન વાયુ એન્ટી – ઓક્સીડેન્ટ પદાર્થ છે.

જવાબ : જે પદાર્થ તૈલી અથવા ચરબીજન્ય ખોરાકમાં થતું ઓક્સીડેશન અટકાવે અથવા તો ઓક્સીડેશન પ્રક્રિયાનો પ્રતિકાર કરે તેવા પદાર્થોને એન્ટી – ઓક્સીડેન્ટ  પદાર્થો કોને કહે છે.

જવાબ : તૈલી અથવા ચરબીજન્ય ખોરાકને હવાની હાજરીમાં રાખતા તેનું ઓક્સીડેશન થવાથી તે ખોરો પડે છે, ખોરાક ખોરો થવાથી તેનો સ્વાદ અને ગંધમાં ફેરફાર થાય છે આ ક્રિયાને ખોરાપણું કહે છે.

જવાબ : લોખંડની વસ્તુઓ પર કથ્થાઈ રંગનું આવરણ જામી જવું, ચાંદી પર કાળા રંગનું આવરણ જામી જાય, તાંબા પર લીલા રંગનું આવરણ જામી જાય, આ બધા ક્ષારણનાં ઉદાહરણ છે.

જવાબ : ધાતુને ભેજની અને એસિડની હાજરીમાં રાખવાથી તેની સપાટી પર કાટ લાગે છે, તેને ક્ષારણ કહે છે.

જવાબ : લોખંડની વસ્તુઓને કાટ લાગવો અને તૈલી તથા ચરબીયુક્ત પદાર્થનું લાંબા સમયે ખોરું થઇ જવું એ  ઓક્સિડેશન પ્રક્રિયાને કરને જ થાય છે.

જવાબ : CuO +H2 → Cu+H2O   ZnO + C → Zn + CO   MnO2 + 4HCl → MnCl2 + 2H2O + Cl2

જવાબ : જે પ્રક્રિયા દરમિયાન એક પ્રક્રિયક  ઓક્સિડેશન પામે અને  પ્રક્રિયક રિડકશન પામે તેવી પ્રક્રિયાઓને રેડોક્ષ પ્રક્રિયાઓ કહે છે.

જવાબ : CuO + H2 → Cu+H2O   CO2 + H2 → CO+H2O   MgO +H2 → Mg+H2O

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પ્રક્રીયકનો પરમાણું ઓક્સિજન ગુમાવે અથવા તો હાઇડ્રોજન મેળવે , તો તેને રિડકશન પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : મેગ્નેશિયમની પટ્ટી સળગાવતા ઝગારા મારતી સફેદ જ્યોત સળગે છે અને સફેદ પાઉડરમાં પરિવર્તિત થાય છે.

જવાબ : મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઈડ

જવાબ : મેગ્નેશિયમ તેમજ હવામાંના ઓક્સીજન વચ્ચે પ્રક્રિયા થવાથી મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઈડ પ્રાપ્ત થાય છે.

જવાબ : રંગમાં પરિવર્તન, વાયુનું ઉત્સર્જન, તાપમાનમાં પરિવર્તન અને અવસ્થામાં પરિવર્તન.

જવાબ : શાબ્દિક સમીકરણ માં પ્રક્રિયક અને નિપજની વચ્ચે તીરની નિશાની દર્શાવામાં આવે છે.

જવાબ : રાસાયણિક સમીકરણમાં પ્રક્રિયકો ડાબી તરફ દર્શાવવામાં આવે છે.

જવાબ : રાસાયણિક સમીકરણમાં નીપજને જમણી તરફ દર્શાવવામાં આવે છે.

જવાબ : MgO

જવાબ : તત્વના પરમાણુઓની સંખ્યા પ્રક્રિયક અને નીપજમાં બંને તરફ સમાન હોય તો સમતોલિત સમીકરણ કહેવાય.

જવાબ : પ્રક્રિયક અને નિપજ બંને તરફ દરેક દરેક તત્વના પરમાણુઓની સંખ્યા અસમાન હોય તો અસમતોલિત સમીકરણ કહેવાય.

જવાબ : 4Fe + 3O₂ + 2H₂O -> 2Fe₂O₃H₂O

જવાબ : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન સફેદ અદ્રાવ્ય પદાર્થ રહે તેને અવક્ષેપ કહે છે અને આ પ્રક્રિયાને અવક્ષેપન પ્રક્રિયા કહે છે. FeCl₃(aq) + 3NH₄OH(aq) -> Fe(OH)₃(s) + 3NH₄Cl(aq)

જવાબ : જયારે લોખંડની ખીલીને CuSO₄ ના દ્રાવણમાં ડૂબાડવામાં આવે છે ત્યારે વિસ્થાપન પ્રક્રિયા શરુ થાય છે. આ પ્રક્રિયા થવા માટે ૩૦ મિનીટનો સમય જાય છે. CuSO₄ નો રંગ જે ભૂરો હોય છે તે ૩૦ મિનીટ પછી આછા લીલા રંગમાં ફેરવાય છે નીચે પ્રમાણે પ્રક્રિયા થાય છે. Fe(S) + CuSO₄(aq) -> FeSO₄(aq) + Cu(s)

જવાબ : ઉષ્મા ઊર્જા : CaCO₃(s) -> CaO(s) + CO₂(g) પ્રકાશ ઊર્જા : 2AgBr(s) -> 2Ag(s) + Br₂(g) વિદ્યુત ઊર્જા : 2H₂O(l) -> 2H₂(g) + O₂(g)

જવાબ : NaCl

જવાબ : BaCl₂

જવાબ : જયારે તેલ અથવા ચરબીનું ઓક્સીડેશન થાય ત્યારે તે ખોરું થઇ જાય છે અને તેની ગંધ તથા સ્વાદ પણ બદલાઈ જાય છે.

જવાબ : ક્ષારણ ના કારણે મોટરકારના મુખ્ય ભાગ, પુલ, લોખંડની રોલિંગ, જહાજ તેવી તમામ વસ્તુઓમાં કે જે લોખંડની બનેલી હોય છે તેમાં નુકશાન થાય છે.

જવાબ : ચાંદી પર લાગતો કાળા રંગનો થર અને તાંબા પર લાગતો લીલા રંગનો થર એ ક્ષારના અન્ય ઉદાહરણો છે.

જવાબ : ધાતુ પર તેની આસપાસના પદાર્થો જેવાકે ભેજ, એસીડ વગેરેનો હુમલો થાય છે ત્યારે તેને કાટ લાગવો કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જયારે કોઈ લોખંડની નવી વસ્તુઓમાં થોડાક સમય બાદ તેના પર લાલાશ પડતા કથ્થઈ રંગના પાવડરનું આવરણ જામી જાય છે, આ પ્રક્રિયાને સામાન્ય રીતે લોખંડના ક્ષારણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : Cu + H₂O103.

જવાબ : 2CuO102.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થ ઓક્સીજન ગુમાવે અથવા હાઇડ્રોજન મેળવે તો તેવી પ્રક્રિયાને રિડકશન પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન એક પ્રક્રિયક ઓક્સીડેશન પામે છે જયારે બીજો રિડકશન પામે છે આવી પ્રક્રિયાઓને ઓક્સીડેશન-રિડકશન પ્રક્રિયાઓ એટલે કે રેડોક્સ પ્રક્રિયાઓ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થ ઓક્સીજન મેળવે તો તેનું ઓક્સીડેશન થયું તેમ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : કોપર ઓક્સાઈડમાં

જવાબ : સફેદ રંગના.

જવાબ : એવી કોઈ પ્રક્રિયા કે જે અવક્ષેપ ઉત્પન્ન કરે છે તેણે અવક્ષેપન પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : એવો સફેદ પદાર્થ કે જે પાણીમાં અદ્રાવ્ય છે તેનું નિર્માણ થાય છે અને અને આ અદ્રાવ્ય પદાર્થને અવક્ષેપ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : લેડ ક્લોરાઈડ

જવાબ : ઝીંક સલ્ફેટ + હાઇડ્રોજન

જવાબ : હીટ એન્ડ ટ્રાયલ પ્રક્રિયા.

જવાબ : પ્રક્રિયકો અને નીપજોને વાયુરૂપ, પ્રવાહી, જલીય અને ઘન અવસ્થામાં દર્શાવામાં આવે છે.

જવાબ : પાણીમાં બનાવેલા દ્રાવણમાં પ્રક્રિયક અથવા નિપજ હાજર હોય તો જલીય દ્રાવણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા માટે જેવીકે તાપમાન, દબાણ, ઉદ્દીપક વગેરે પરિસ્થિતિઓ દર્શાવવામાં આવે છે.

જવાબ : C₆H₁₂O₆

જવાબ : CH₃OH

જવાબ : ફોડેલા ચુનાને બીજા કેલ્સિયમ હાઇડ્રોકસાઈડ નામથી ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : CaO

જવાબ : Ca(OH)₂

જવાબ : જો રાસાયણિક પ્રક્રિયા કેલ્સિયમ ઓક્સાઈડ અને પાણી સાથે સંયોજાઈ ને નિપજ પ્રાપ્ત કરે તેને કેલ્શિયમ હાઇડ્રોકસાઈડ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જેમાં બે કે તેથી વધુ પ્રક્રિયકોમાંથી એકજ નિપજનું નિર્માણ થાય તેને સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : એવી પ્રક્રિયા કે જેમાં નીપજોના નિર્માણની સાથે ઉષ્મા મુક્ત થાય તેને ઉષ્મા ક્ષેપક રાસાયણિક પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : ભાત, બટાકા અને બ્રેડ જેવા પદાર્થો કાર્બોદિત પદાર્થના ઉદાહરણ છે.

જવાબ : આપણા શરીરમાં કાર્બોદિત પદાર્થનું વિભાજન થઇ ગ્લુકોઝ બને છે જે કોષોમાં રહેલા ઓક્સીજન સાથે સંયોજાઈ ને ઉર્જા પૂરી પડવાનું કાર્ય કરે છે.

જવાબ : FeSO₄

જવાબ : ચૂનાના પથ્થરનું

જવાબ : 2Ag + Cl₂  

જવાબ : AgBr

જવાબ : સિલ્વર બ્રોમાઈડની પ્રક્રિયા શ્યામ અને શ્વેત ફોટોગ્રાફીમાં વપરાય છે.

જવાબ : જે પ્રક્રિયાઓમાં ઉષ્મા શોષાતી હોય તેવી પ્રક્રિયાઓને ઉષ્મા શોસક પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : આયર્ન સલ્ફેટ

જવાબ : રોજીંદા જીવનની નીચે દર્શાવેલ પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લો.

• ઉનાળામાં ઓરડાના તાપમાને દુધને ખુલ્લું રાખવામાં આવે તો બગડી જાય છે
• લોખંડના તપેલા અથવા ખીલ્લાને ભેજ વાળા વાતાવરણમાં ખુલ્લું રાખવામાં આવે તો કાટ લાગે
• દ્રાક્ષનું આથવણ થવું
• ખોરાક રંધાઈ જવો
• આપણું શરીર ખોરાકનું પાચન કરે
• આપણે શ્વાસ લઈએ છીએ

જવાબ : એક પ્રવૃત્તિ દ્વારા મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઈડ કઈ રીતે મેળવી શકાય છે તેની રાસાયણિક પ્રક્રિયા.

જવાબ : જયારે મેગ્નેશિયમની પટ્ટી હવામાં સળગે છે ત્યારે તે મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઈડમાં રૂપાંતરિત થાય છે. આ રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓનું વાક્ય સ્વરૂપ વર્ણન થવું લાંબુ થઇ જાય છે તેને સંક્ષીપ્ત સ્વરૂપે લખી શકાય છે. આમ કરવા માટે સૌથી સરળ માર્ગ શાબ્દિક સમીકરણના સ્વરૂપમાં લખવું જોઈએ.

જવાબ : આપણે દ્વવ્યના દળ સંરક્ષણનો નિયમ ભણી ગયા છીએ. કોઈ પણ રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં દળનું સર્જન થતું નથી કે તેનું વિનાશ થતો નથી. એટલે કે કોઈ પણ રાસાયણિક પ્રક્રિયાની નીપજોમાં હાજર રહેલા તત્વોનું કુલ દળ એ પ્રક્રીયકોમાં હાજર રહેલા તત્વોના દળ જેટલું હોય છે. આથી, કહી શકાય કે રાસાયણિક પ્રક્રિયા શરુ થયા પહેલા અને પૂર્ણ થયા બાદ તેમાં રહેલા દરેક તત્વના પરમાણુઓની સંખ્યા સમાન રહે છે. તેથી રાસાયણિક સમીકરણ ને સંતુલિત કરવું જરૂરી છે. આથી સમીકરણના પ્રક્રિયક તરફ અને નિપજ તરફ બંને બાજુ દળ સમાન હોવા ખુબ જરૂરી છે. જો દળ અને પરમાણુની સંખ્યા સમાન હોય તો તેણે સંતુલિત સમીકરણ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : તબક્કો ૧- રાસાયણિક સમીકરણ ને સંતુલિત કરવા માટે સૌ પ્રથમ દરેક સુત્રની ફરતે એક બોક્ષ બનાવો.

જવાબ : સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા એટલે જેમાં બે કે તેથી વધુ પ્રક્રિયકો માંથી એક જ નીપજનું નિર્માણ થાય છે તેને સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા એટલે જેમાં નીપજોના નિર્માણ સાથે ઉષ્મા મુક્ત થાય તેને ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

જવાબ : ઉષ્માની મદદથી કરવામાં આવતી વિઘટન પ્રક્રિયાને ઉષ્મીય વિઘટન કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : પ્રવૃત્તિ- લોખંડની ત્રણ ખીલીઓ લઇ તેણે કાચ પેપર ઘસીને સાફ કરો. ત્યારબાદ બે કસનળી લો. દરેક કસનળીમાં આશરે ૧૦૦ મી.લિ. કોપર સલ્ફેટનું દ્રાવણ લો. લોખંડની બે ખીલીઓને દોરી વડે બાંધીને કોપર સલ્ફેટના દ્રાવણથી ભરેલી કસનળીમાં ૨૦ મિનીટ માટે ડૂબાડો. સરખામણી કરવા માટે લોખંડની એક ખીલીને અલગ રાખો. ૨૦ મિનીટ બાદ બંને ખીલીઓને કોપર સલ્ફેટના દ્રાવણ માંથી બહાર કાઢો. કસનળીમાં કોપર સલ્ફેટના દ્રાવણના રંગની તીવ્રતાની સરખામણી કરો. કોપર સલ્ફેટના દ્રાવણમાં ડુબાડેલી ખીલીઓના રંગની સરખામણી અલગ રાખેલી ખીલી સાથે કરો. તમને જણાશે લીખંડની ખીલી કથ્થઈ રંગની થાય છે અને કોપર સલ્ફેટનો ભૂરો રંગ ઝાંખો થાય છે. જે આપણે રાસાયણિક પ્રક્રિયા દ્વારા જાણીએ.

જવાબ : પદાર્થ કે જે પાણીમાં અદ્રાવ્ય છે તેનું નિર્માણ થાય છે આ અદ્રાવ્ય પદાર્થ ને અવક્ષેપ કહે છે એવી કોઈ પણ પ્રક્રિયા કે જે અવક્ષેપ ઉત્પન્ન કરે છે તેને અવક્ષેપન પ્રક્રિયા કહે છે.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થ ઓક્સિજન   મેળવે અને હાઇડ્રોજન ગુમાવે તો તેણે ઓક્સીડેશન થયું કહેવાય. ઉદાહરણ તરીકે તાંબાના ભુક્કાની સપાટી પર કાળા રંગના કોપર ઓક્સાઈડનું પડ જામી જાય છે આથી તાંબામાં ઓક્સિજન   ઉમેરાઈ ને કોપર ઓક્સાઈડ બનાવે છે.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થ ઓક્સિજન   ગુમાવે અને હાઇડ્રોજન મેળવે તો તેને રિડકશન થયું કહેવાય છે.

જવાબ : જો પ્રક્રિયા દરમિયાન એક પ્રક્રિયક ઓક્સીડેશન પામે જયારે બીજું રીડક્સન આમ બંને પ્રક્રિયાઓ ઓક્સીડેસન અને રિડકશનની એક સાથે કરવામાં આવે તો તેને રેડોક્ષ પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : જયારે લોખંડની નવી વસ્તુઓ ચમકદાર ચમકતી હોય છે પરંતુ થોડા સમય બાદ તેના પર લાલાશ પડતા કથ્થાઈ રંગના પાવડરનું આવરણ જામી જાય છે. આ પ્રક્રિયાને લોખંડનું ક્ષારણ થયું તેમ કહેવામાં આવે છે.

જવાબ : ક્ષારણના લીધે સામાન્ય રીતે લોખંડની વસ્તુઓમાં વધારે પડતું ક્ષારણ થતું જોવા મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે મોટરકારના મુખ્ય ભાગ, પુલ, લોખંડની રોલિંગ, જહાજ તેમજ એવી તમામ વસ્તુઓ કે જે ધાતુની તેમજ ખાસ કરીને લોખંડની બનેલી હોય છે તેણે નુકશાન થાય છે. લોખંડનું ક્ષારણ થવું એ એક ગંભીર સમસ્યા છે. જે દર વર્ષે નુકશાની પામેલા લોખંડના બદલામાં અનેક ખર્ચ થાય છે. આથી ક્ષારણ થી ઘણી નુકશાની પણ ઉઠાવવી પડે છે.

જવાબ : ખોરાપણુ એટલે લાંબા સમયથી રાખી મુકેલા ચરબી યુક્ત કે તૈલીય ખોરાકનો સ્વાદ અથવા ગંધ બગડી જવો. જયારે તેલ અથવા ચરબીનું ઓક્સિડેશન થાય ત્યારે તે ખોરો થાય જાય છે અને તેની ગંધ તથા સ્વાદ બદલાય જાય છે. સામાન્ય રીતે ચરબીયુક્ત તેમજ તૈલી ખોરાકમાં ઓક્સિડેશનનો પ્રતિકાર કરે તેવા પદાર્થો ઉમેરવામાં આવે છે. હવાચુસ્ત રીતે બંધ પાત્રમાં ખોરાક રાખવાથી ધીરે ધીરે ખોરાકનું ઓક્સીડેસન થાય છે અને જે નાઈટ્રોજન વાયુ માં ધીરે ધીરે બદલાય છે.

જવાબ : રાસાયણિક સમીકરણ:

• રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં ભાગ લેતા પદાર્થો જે રાસાયણિક ફેરફાર અનુભવે છે તેને પ્રક્રિયક કહે છે. પ્રક્રિયકોને રાસાયણિક સમીકરણમાં તીર(→)ની ડાબી તરફ લખવામાં આવે છે.
• રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન નવા ઉત્પન્ન થતાં પદાર્થને નીપજ કહેવાય છે. નીપજોને રાસાયણિક સમીકરણમાં તીર(→)ની જમણી તરફ લખવામાં આવે છે.
• રાસાયણિક સમીકરણમાં તીરની નિશાનીએ પ્રક્રિયા ની દિશા દર્શાવે છે. તીરનો અગ્રભાગ હમેશા નીપજો તરફ હોય છે.
• દરેક રાસાયણિક સમીકરણમાં પ્રક્રિયકો અને નીપજોને ભૌતિક સ્વરૂપે દર્શાવવામાં આવે છે. તત્વોના ભૌતિક સ્વરૂપો જેમ કે ઘન, જલીય, પ્રવાહી અને વાયુરૂપ હોય છે, જેને અનુક્રમે (s), (aq), (l), અને (g) જેવા સંકેતો વડે દર્શાવવામાં આવે છે. 

• રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં વાયુરૂપ નીપજોને દર્શાવવામાં ઉપર તરફ ( ) તીર અને અદ્રાવ્ય અવક્ષેપ દર્શાવવા નીચે તરફ( ) તીર દર્શાવવામાં આવે છે.

• કેટલીક રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ સુર્યપ્રકાશ એટલે કે તાપમાન, દબાણ, ઉષ્મા, ઉદ્દીપકની હાજરીમાં દર્શાવાય છે,  તો આ પરિબળોને તીરની ઉપર દર્શાવાય છે.

• દળ સંચયનાં નિયમ પ્રમાણે રાસાયણિક સમીકરણ સમતોલિત હોવું જરૂરી છે.

જવાબ : સમતોલિત રાસાયણિક સમીકરણ:

• સમતોલિત સમીકરણની મદદથી પ્રક્રિયકો અને નીપજોમાં રહેલ તત્વોના પરમાણુંની સંખ્યા જાણી શકાય છે.
• રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં પ્રક્રીયાકોનો કેટલો જથ્થો વપરાય અને નીપજોનો કેટલો જથ્થો મળે છે તે જાણી શકાય છે.
• પ્રક્રિયકો અને નીપજોની ભૌતિક અવસ્થા જાણી શકાય છે.

જવાબ :

રાસાયણિક સમીકરણ:

 …..(1)

આ સમીકરણને સોપાનો દ્વારા સમતોલિત કરીશું.

સોપાન – 1:

સૌપ્રથમ સમીકરણને સમતોલિત કરવા માટે દરેક તત્વોના સૂત્રની ફરતે ખાનું બનાવો.

            .....(2)

સરળતા માટે સમીકરણનાં સમતોલનની શરૂઆત જે તત્વ સૌથી વધુ પરમાણું ધરાવતા હોય ત્યાંથી કરીએ ભલે તે પ્રક્રિયક કે નીપજ હોય.

અહી, જમણી બાજુ Fe₃SO₄માંઓક્સીજનનાં ચાર પરમાણું છે જયારે ડાબી બાજુ ઓક્સીજનનો એક જ પરમાણું છે. તો શરૂઆત ઓક્સીજનનાં પરમાણુંથી કરીશું.

સમીકરણને સમતોલિત કરવા માટે તત્વોનાં સૂત્રોમાં ફેરફાર કરી શકાતો નથી. જેમ કે, ઓક્સીજનનાં પરમાણુંને સમતોલિત કરવા માટે સહગુણક મૂકી 4H₂O લખી શકીએ પરંતુ H₂O₄અથવા(H₂O)₄ન લખી શકાય.

તેથી નીચે પ્રમાણે સમીકરણ સમતોલિત થશે, જે આંશિક રીતે સમતોલિત સમીકરણ છે.

….. (3)

Fe અને Hનાં પરમાણુઓ હજી સમતોલિત નથી. તેથી સૌથી વધુ પરમાણું ધરાવતા તત્વ હાઇડ્રોજન Hને લઈને આંશિક રીતે સમતોલિત સમીકરણમાં હાઇડ્રોજનને સમતોલિત કરીએ.

હાઇડ્રોજનનાં પરમાણુને સમતોલિત કરવા માટે જમણી બાજુ રહેલા હાઇડ્રોજનની સંખ્યા  4 કરો.

….. (4)

સમીકરણમાં જુઓ કે ત્રીજું એવું કયું તત્વ છે જે હજી સુધી સમતોલિત નથી, તો સમીકરણમાં આયર્ન એક જ તત્વ બાકી છે જેને સમતોલિત કરવાનું છે.

….. (5)

….. (6)

ઉપરોક્ત સમીકરણમાં ડાબી બાજુ Feનાં ત્રણ પરમાણુઓ અને જમણી બાજુ પણ ત્રણ પરમાણું છે. તેવી જ રીતે  ડાબી બાજુ Hનાંઆઠ પરમાણુઓ અને જમણી બાજુ પણ આઠ પરમાણું છે, તથા ડાબી બાજુ Oનાં ચાર પરમાણુઓ અને જમણી બાજુ પણ ચાર પરમાણું છે. તેથી આ સમીકરણ સમતોલિત સમીકરણ છે.

…..(7)

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયાનાં પ્રકાર નીચે મુજબ છે

1. 1. સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા
   2. વિઘટન પ્રક્રિયા
   3. વિસ્થાપન પ્રક્રિયા
   4. દ્વિવિસ્થાપન પ્રક્રિયા
   5. ઓક્સીડેશન અને રિડકશન પ્રક્રિયા

1. સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા

2. વિઘટન પ્રક્રિયા

3. વિસ્થાપન પ્રક્રિયા

4. દ્વિવિસ્થાપન પ્રક્રિયા

5. ઓક્સીડેશન અને રિડકશન પ્રક્રિયા

જવાબ :

1. 1. ઉષ્માશોષક પ્રક્રિયા અને ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા

1. 2.  ઓક્સીડેશન અને રિડકશન પ્રક્રિયા

1. 3. વિસ્થાપનપ્રક્રિયાઅનેદ્વિવિસ્થાપનપ્રક્રિયા

જવાબ : સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા એ બે કે તેથી વધુ પ્રક્રિયકોને જોડીને એક જ નીપજ આપે છે.

જવાબ : કારણ કે ક્ષારણ એ છિદ્રાળુ અને નરમ પદાર્થ છે અને તે લોખંડની સપાટી પર લાગે છે.