GSEB Solutions for ધોરણ ૧૧ Gujarati

જવાબ : જ્યારે વાયુ રૂપ તટસ્થ પ્રમાણમાં (X) એક ઇલેક્ટ્રોન દાખલ થઈને ઋણ આયન બને છે ત્યારે થતાં એન્થાલ્પી ફેરફારને ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પી  ( ∆_egH )કહે છે.

જવાબ : તત્વોની ઇલેક્ટ્રોન ગુમાવવાની વૃત્તિના જથ્થાત્મક માપને આયનીકરણ એન્થાલ્પી વડે દર્શાવાય છે.

જવાબ : પરમાણુ ઈલેકટ્રોન ગુમાવીને ઘન આયન અને ઇલેક્ટ્રોન મેળવીને ઋણ આયન બને છે.

જવાબ : કેટલાક પરમાણુઓ અને આયનોમાં ઇલેક્ટ્રોનની  સંખ્યા સમાન જોવા મળે છે. જેને ઇલેક્ટ્રોનીય સ્પીસિઝ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : પરમાણુમાં ઈલેકટ્રોનના વિતરણને તેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના કહે છે.

જવાબ : n=૩ છે. તથા સમૂહ 17 ના આવેલા તત્વની ઈલેક્ટ્રોન રચના = 1s²  2s²  2p⁶ ૩s² ૩p⁵ થાય છે માટે આ તત્વનો પરમાણ્વીય ક્રમાંક 17 છે.

જવાબ : પરમાણુ ક્રમાંક (Z) = 114ધરાવતા તત્વની ઈલેક્ટ્રોન રચના (R_n) 5f¹⁴ 6d¹⁰ 7s² 7p²  હોય છે. આમાં છેલ્લો ઈલેક્ટ્રોન P- કક્ષકમાં દાખલ થાય છે.વધુમાં મુખ્ય ક્વોન્ટમ આંક (n) 7 છે માટે તે તત્વ સાતમાં આવર્તનું P વિભાગનું તત્વ છે. માટે તેની બહારની કક્ષામાં ઈલેક્ટ્રોનની કુલ સંખ્યા = 10+2+2 =14 થાય છે.માટે તે 14 માં સમૂહનું હોઈ શકે છે.

જવાબ :

• ઈલેક્ટ્રોન હંમેશા શક્તિના ચઢતા ક્રમ પ્રમાણે ગોઠવાય છે જે આઉફબાઉના સિદ્ધાંતમાં સમજાવ્યું છે.
• તેથી છઠા આવર્તમાં ઈલેક્ટ્રોન 6s, 4f , 5d, અને 6p કક્ષકોમાં ગોઠવી શકાય છે.
• તે કક્ષકોની ગતિનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે. 6s <  4f < 5d < 6p
• અને ઈલેક્ટ્રોનની કુલ સંખ્યા 6s² +  4f¹⁴ + 5d¹⁰ < 6p⁶ = 32 થાય.

જવાબ : આધુનિક આવર્ત નિયમ એ તત્વના પરમાણ્વીય ક્રમાંક (Z) પર રચાયેલો છે.જયારે મેન્ડેલીફનો આવર્ત નિયમ તત્વના પરમાણ્વીય ભાર (A) પર રચાયેલો છે.

જવાબ : પોતાના સમય દરમિયાન સંશોધિત તત્વોના પરમાણ્વીય દળના આધારે મેન્ડેલીફે તેના આવર્ત કોષ્ટકમાં તત્વોનું વર્ગીકરણ કર્યું હતું.પરંતુ મેન્ડેલીફ તેના આ વલણને મક્કમતાથી જાળવી શક્યો ન હતો. તેમણે એવું વિચારેલું કે જો માપેલ પરમાણ્વીય દળ તત્વને આવર્ત કોષ્ટકમાં ખોટા સ્થાનમાં મુકાતુ હોય તો તે પરમાણ્વીય દળ ખોટું હોવું જોઈએ.
 

જવાબ : અસંખ્ય સંયોજનો અને તેના તત્વો રસાયણિક તથા ભૌતિક ગુણધર્મોની સામ્યતા અને સરળતાના આધારે તત્વોનું વર્ગીકરણ થયું હતું. આ ગોઠવણી તત્વોના પરમાણ્વીય ક્રમાંક (Z) આધારિત કરવામાં આવી છે.

જવાબ : ફોસ્ફરસ પાણીમાં સંગ્રહ થાય તેવું તત્વ છે.

જવાબ : Br પ્રવાહીરૂપ અધાતુ છે.

જવાબ : સૌથી ઓછી વિદ્યુતઋણતા ધરાવતું તત્વ Cs છે જયારે  સૌથી વધુ વિદ્યુતઋણતા ધરાવતું તત્વ F હોય છે.

જવાબ : સૌથી મોટું કદ ધરાવતું તત્વ Cs હોય છે જયારે સૌથી ઓછું કદ ધરાવતું તત્વ H હોય છે.

જવાબ : પરમાણ્વિય ભારના ચડતા ક્રમમાં જે તત્વોને ગોઠવીએ તો ગમે તે તત્વ તેમનાથી આઠમા ક્રમે આવેલા તત્વ  જેવી જ વર્તણૂક ધરાવતો હોય છે.

જવાબ : તત્વોની ત્રિપુટીઓ જે રાસાયણિક રીતે સમાન ગુણધર્મો ધરાવે છે તે તત્વોને તેમના પરમાણ્વિય ભાર પ્રમાણે ચડતા ક્રમમાં ગોઠવવામાં આવે તો વચ્ચેના તત્વનો પરમાણ્વિય ભાર પહેલા અને ત્રીજા તત્વના પરમાણ્વિય ભાર ના સરેરાશ ભાર જેટલું સમાન થાય છે.

જવાબ : તત્વોના પોતાના પરમાણ્વિય ભાર મુજબના આવર્તનીય વિધેયો હોય છે

જવાબ : એક જ સમૂહમાં આવેલા તત્વો સમાન રાસાયણિક ગુણધર્મો ધરાવે છે કારણકે તેવા તત્વો બાહ્યતમ કક્ષાની સમાન ઇલેક્ટ્રોનીય રચના ધરાવતા હોય છે.

જવાબ : તત્વના પરમાણુમાં જ્યારે ઇલેક્ટ્રોન દાખલ થાય છે ત્યારે તે કઈ કક્ષકમાં દાખલ થાય છે તે મુજબનું તેનું ચાર વિભાગમાં વર્ગીકરણ કરાય છે. 1) s વિભાગમાં અને P વિભાગ પૈકીના તત્વો પ્રતિનિધિ તત્વો તરીકે અથવા મુખ્ય સમૂહ તત્વો તરીકે ઓળખાય છે. 2) d વિભાગ તત્વો સંક્રાંતિ તત્વો તરીકે અને f વિભાગના તત્વો આંતર સંક્રાંતિ તત્વ તરીકે ઓળખાય છે. 3) આવર્ત કોષ્ટકની નીચે f વિભાગને બે આડી લાઈન દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે જે પૈકી દરેક હરોળમાં 14 તત્વો રહેલા હોય છે. 4) ધાતુ તત્વો જેવી કે, s, d અને f વિભાગ છે અને p વિભાગમાં ધાતુ, અર્ધધાતુ  અને અધાતુ જેવા તત્વોનો સમાવેશ કરાય છે

જવાબ : સમૂહ 16 ને ચાલ્કોજન સમૂહ અને સમૂહ 17 ને હેલોજન સમૂહ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ :  s અને p વિભાગના તત્વોને પ્રતિનિધિ તત્વો અથવા મુખ્ય સમૂહ તત્વ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : દ્વિપરમાણુક અણુ  જે સહસંયોજક છે તેમના બે પરમાણુ કેન્દ્રો વચ્ચેના અંતરના સરેરાશ અડધા મૂલ્યને પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે તે નીચે પ્રમાણે વધે અને ઘટે છે. ઉપરથી નીચેની તરફ જતા દરેક સમૂહમાં પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા વધતી જોવા મળે છે. ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ તરફ જતા દરેક આવર્તમા પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા ઘટતી જોવા મળે છે. જ્યારે અસરકારક વીજભાર વધતો હોય ત્યારે આયનીય ત્રિજ્યા ઘટતી જોવા મળે ઉદાહરણ તરીકે Mg > Al > Mg²⁺ > Al^૩+

જવાબ : મુક્ત વાયુરૂપ તટસ્થ પરમાણુ (X) જે ધરાવસ્થામાં હોય છે તેમાંથી એક ઈલેક્ટ્રોન મુક્ત કરવા માટેની ઉપયોગી ઉર્જાને આયનીકરણ એન્થાલ્પી કેહેવામાં આવે છે.તેનું મુલ્ય નીચે મુજબ વધે અને ઘટે છે.

• ઉપરથી નીચેની બાજુ જતા આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મુલ્ય ઘટે છે.
• ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ તરાફ જતા દરેક આવર્તમાં આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મુલ્ય વધતું જોવા મળે છે.
• આયનીકરણની પ્રક્રિયાને ઉષ્માશોષક પ્રક્રીયા માનવામાં આવે છે.
• આયનીકરણ એન્થાલ્પીનો ક્રમ બીજા આવર્તના તત્વો પૈકી નીચે મુજબ છે.

Li < B < Be < C < O < N < F < Ne મુજબ હોય છે.

જવાબ : સૌથી હલકી ધાતુ Li છે જયારે પ્રવાહીરૂપ તત્વોમાં Br, Hg, Ga, Cs, Fr, Uub વગેરે હોય છે.

જવાબ : લોરેન્સ બર્કલે લેબોરેટરી દ્વારા લોરેન્સિયસ (Z = 103: Lr) અને સીબોર્ગ જૂથ મારફતે સીબોર્ગીયમ (Z = 106) : Sg અપાયું છે.

જવાબ : બહ્યત્તમ કક્ષાની ઈલેક્ટ્રોનીય  રચાના એક સમાન હોય તેવા એક જ સમૂહમાં રહેલા ભૌતિક અને રસાયણિક ગુણધર્મો સમાન જોવા મળે છે.

જવાબ : ઋણ કે ધન આયાનમાં કેન્દ્રથી છેલ્લા ઈલેક્ટ્રોન સુધીના અંતરને આયનીય ત્રિજ્યા કહેવાય છે અને પરમાણુના કેન્દ્રથી સંયોજકતા કક્ષામાં ઈલેક્ટ્રોન હોવાની શક્યતા સુધીના અંતરને પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા કહેવામાં આવે છે. ધન આયનની ત્રિજ્યા < પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા < ઋણ આયનની ત્રિજ્યા હોય છે.

જવાબ : ધાતુઓ અને અધાતુઓ વચ્ચે મુખ્ય તફાવત વિદ્યુત ઋણતાનો હોય છે.જેમાં ધાતુ તાવોની વિદ્યુત ઋણતા ઓછી હોય છે જયારે અધાતુ તત્વોની વિદ્યુત ઋણતા વધારે જોવા મળે છે.

જવાબ : હેલોજન સમૂહ પૈકી F, CI, Br, I, At તત્વમાં બહ્યતમ પેટાકોશમાં પાંચ ઈલેક્ટ્રોન મળે છે.

જવાબ : આલ્કાઈન અર્ધધાતુ તત્વો જેવાકે Mg, Ca, Sr, Ba તત્વો બે ઈલેક્ટ્રોન ગુમાવવાનું વલણ ધરાવે છે.

જવાબ : ઓક્સિજન (O), સલ્ફર (S), સેલેનીયમ (Se), જેવા ચાલ્કોજન સમૂહ બે ઈલેક્ટ્રોન પ્રાપ્ત કરવાનું વલણ ધરાવતા હોય છે.

જવાબ :

1. લિથિયમ અને ઓક્સિજન = Li₂O
2. મેગ્નેશિયમ અને નાઈટ્રોજન = Mg_૩N₂
3. એલ્યુમિનિયમ અને આયોડિન = All_૩
4. સિલિકોન અને ઓક્સિજન = SiO₂
5. ફોસ્ફરસ અને ક્લોરીન = PF_૩ કે PF₅ પણ છે.
6. 71 મું તત્વ અને ફ્લોરીન LuF_૩

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકમાં પરમાણ્વીય ક્રમાંક, પરમાણ્વીય દળ, મુખ્ય ક્વોન્ટમ આંક, અને કોણીય વેગમાન ક્વોન્ટમ આંક જેવા મુલ્યો તરફ સુચન કરે છે.

જવાબ : s = ns¹ અથવા ns² (n = 2 થી 7) p = ns² np¹  થી ns² np⁶    (n = 2 થી 6) d = (n -1) d^1-10   ns^0-2     (n = 4 થી 7) f =  (n -2) f^0-14   (n -1) d^0-1      ns²        (n = 6 થી 7) આ પ્રમાણેની તત્વોની બહ્યત્તમ કક્ષાની સામાન્ય ઇલેક્ટ્રોનીય રચના થાય છે.

જવાબ : “ તત્વોના ગુણધર્મો તેમના પરમાણ્વીય ભારના આવર્તનીય વિધેયો છે.” આ પ્રમાણેનો નિયમ મેન્ડેલીફે રજૂ કર્યો.

જવાબ : ન્યૂલેન્ડ દ્વારા તેમના સમયે સશોધિત થયેલા લગભગ 16 તત્વોનું વર્ગીકરણ થયું હતું.

જવાબ : યુરેનિયમની કાચી ધાતુ પીચ બ્લેન્ડમાંથી એક્ટિનિયમ, પ્રોટેકિટનીયમ, પ્લુટોનિયમ અને નેપ્ચ્યુનિયમ જેવા તત્વો મળી આવ્યા હતા.

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટક પ્રમાણે તત્વોની ગોઠવણી દરમિયાન જે આડી હરોળ હોય તેને આવર્ત અને ઉભી હરોળને સમૂહ કહેવાય છે.

જવાબ : કુલ સાત આવર્તને આવર્ત કોષ્ટકમાં સમાવ્યા છે. આવર્તક્રમ એટલે આવર્ત પૈકીના તત્વોનો મુખ્ય ક્વોન્ટમ આંક (n) દર્શાવવો તેને કહે છે.

જવાબ : ફ્લેરોવિયમ સમૂહ 14 ના અંતિમ તત્વનું નામ છે.અને તેનો પરમાણ્વીય ક્રમાંક 114 છે તથા F1 તેની સંજ્ઞા છે.

જવાબ : જે તત્વોમાં ઈલેક્ટ્રોન d – કક્ષક પ્રવેશ કરે તેવા તત્વો સંક્રાંતિ તત્વો કહેવાય છે. જયારે જે તત્વોમાં ઈલેક્ટ્રોન f – કક્ષકમાં પ્રવેશ કરે તેવા તત્વો આંતર સંક્રાંતિ તત્વો કહેવાય છે.

જવાબ : આવર્ત 1 = ₁H, 2 = _૩Li, ૩ = ₁₁Na, 4 = ₁₉k, 5 = ₃₇Rb, 6 = ₅₅Cs અને 7 = ₈₇Fr પ્રમાણે દરેક આવર્તના પ્રથમ તત્વોની સંખ્યા છે.

જવાબ : યુરેનિયમ પછીના તત્વોને અનુયુરેનિયમ તત્વો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જવાબ : ડાબી બાજુ થી જમણી બાજુ તરફ જતા ધાત્વીય  લક્ષણમાં ઘટાડો જોવા મળે છે અને ઉપરથી નીચેની તરફ જતા સમૂહમાં ધાત્વીય લક્ષણમાં વધારો જોવા મળે છે.

જવાબ : ns² np⁶ આ ઉમદા વાયુ તત્વોની બાહ્યતમ કક્ષાની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના છે. એક બે શબ્દોમાં જવાબ આપો.

જવાબ : 16 તત્વોનું

જવાબ : આવર્ત

જવાબ : સમૂહ

જવાબ : 101^Md

જવાબ : હાઇડ્રોજન અને હિલિયમ

જવાબ : આયનીકરણ એન્થાલ્પી

જવાબ : ઓછી હોય

જવાબ : વધુ હોય.

જવાબ : 19^k

જવાબ : 6^C

જવાબ : 6

જવાબ : S – વિભાગ.

જવાબ : P – વિભાગ.

જવાબ : B < Al < Mg < K

જવાબ : F < N < Si < C < B

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટક માં આડી હરોળને આવર્ત કહે છે. જ્યારે ઊભા સ્થંભને સમુહ કહે છે.

જવાબ : અંગ્રેજ ભૌતિક વિજ્ઞાની હેન્ની મોસલેએ મેન્ડેલીફ આવર્ત નિયમમાં સુધારો કરી નવો આધુનિક આવર્ત નિયમ રજૂ કર્યો કે તત્વોના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણધર્મો તેના પરમાણ્વીય ક્રમાંકના આવર્તનીય વિધેયો છે.

જવાબ : મેન્ડેલીફે  101 પરમાણ્વીય ક્રમાંક વાળા તત્વનું નામ મેન્ડેલીવિયમ રાખવાથી તેનું નામ અમર થઇ ગયું છે.

જવાબ : વર્ષ 1905 માં  મેન્ડેલીફનું આવર્ત કોષ્ટક પ્રકાશિત થયું હતું.

જવાબ : અષ્ટકનો નિયમ રજુ કરવા બદલ રોયલ સોસાયટી લન્ડન દ્વારા ડેવી ચંદ્રક એનાયત કરવામાં આવ્યો.

જવાબ : 1865 માં અંગ્રેજી રસાયણ વિજ્ઞાની જ્હોન એલેક્ઝાન્ડર ન્યૂલેન્ડે અષ્ટકનો નિયમ રજૂ કર્યો.

જવાબ : ડોબરેનરે સૂચવેલા સંબંધને ત્રિપુટીનો નિયમ કહે છે.

જવાબ : હાલમાં 114 તત્વો જાણીતા થયા છે.

જવાબ : વર્ષ 1800 સુધીમાં 31 તત્વો અને 1865 માં આ સંખ્યા વધીને 63 સુધી થઇ હતી.

જવાબ : ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પી સામાન્ય રીતે આવર્તમાં ડાબેથી જમણી તરફ જતા વધુ ઋણ તથા સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા ઓછી ઋણ જોવા મળે છે.

જવાબ : વિદ્યુતઋણતા આવર્તમા પરમાણ્વીય ક્રમાંક વધવાની સાથે વધે છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચેની તરફ જતા ઘટે છે.

જવાબ : આયનીકરણ એન્થાલ્પી સામાન્ય રીતે આવર્તમા પરમાણ્વીય ક્રમાંક વધવાની સાથે વધે છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચેની તરફ જતા ઘટે છે.

જવાબ : પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા આવર્તમા ડાબેથી જમણી તરફ જતા ઘટતી જાય છે અને સમૂહમાં પરમાણ્વીયક્રમાંક વધવાની સાથે વધે છે.

જવાબ : તત્વના પરમાણ્વિય કદ, આયનીકરણ એન્થાલ્પી, ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પી, વિદ્યુત ઋણતા, તથા સંયોજકતામાં આવર્તી વલણ જોવા મળે છે.

જવાબ : એવા તત્વો જે ધાતુઓ અને અધાતુઓ ના સીમાવર્તી છે. તેને અર્ધધાતુ તત્વો કહે છે. દા. ત. Si, Ge, As વગેરે...

જવાબ : જાણીતા તત્વો પૈકી 78%  થી વધુ તત્વો ધાતુઓ છે જ્યારે 20 થી ઓછી સંખ્યા અધાતુઓની છે.

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટકમાં ઇલેક્ટ્રોનીય રચનાના આધારે ચાર પ્રકારના જેમકે s - વિભાગ તત્વ, p -  વિભાગ તત્વ, d -  વિભાગ તત્વ અને f -  વિભાગ તત્વની ઓળખ કરવામાં આવી છે.

જવાબ : એકજ સમૂહના તત્વો માં સંયોજકતા કોશ ઇલેક્ટ્રોનીય રચના હોય છે. તેથી તેઓ સમાન રાસાયણિક ગુણધર્મો દર્શાવે છે.

જવાબ : Uuo

જવાબ : O નું કદ

જવાબ : Cl નું કદ

જવાબ : K ની

જવાબ : Cl

જવાબ : Xe

જવાબ : B ની

જવાબ : સમૂહ 15

જવાબ : SiBr₄

જવાબ : +2

જવાબ : O > F > N > C

જવાબ : આવર્તમાં  પરમાણ્વીય ક્રમાંક ક્રમિક રીતે વધે છે. જ્યારે સમૂહમાં તે ચોક્કસ ભાતમાં વધે છે.

જવાબ : આધુનિક આવર્ત કોષ્ટક માં તત્વોની ગોઠવણી પરમાણ્વીય ક્રમાંકના ક્રમમાં 7 આડી હરોળ કે આવર્તમા અને 18 ઊભા સ્થંભો કે સમૂહ કે કુટુંબમાં કરી છે.

જવાબ : મેન્ડેલીફ આવર્તકોષ્ટક પરમાણ્વિયભાર પર આધારિત હતું.

જવાબ : નેપ્ચ્યુનિયમ અને પ્લુટોનિયમ

જવાબ : 12 છે.

જવાબ : O, S, Se, Te.

જવાબ : એકા- સિલિકોન

જવાબ : ફોટો ઇલેક્ટ્રિક અસર

જવાબ : ઓછી

જવાબ : (n – 2)f^1-14 (n – 1)d^0-1ns²

જવાબ : A₂B

જવાબ : Si ની

જવાબ : Na સોડિયમ

જવાબ : મોસલેએ

જવાબ : KJ mol^-1

જવાબ : અધાત્વીય

જવાબ : રેડિયોસક્રિય

જવાબ : ધન હોય છે.

જવાબ : ફ્લોરીન (F) નું.

જવાબ :

• ધાતુ જેવા તત્વો મોટા ભાગે ધન સ્વરૂપમાં જોવા મળે છે.આમાં ફક્ત પારો જ અપવાદરૂપ છે.જે ધાતુ છે અને પ્રવાહી સ્વરૂપમાં છે. જયારે અધાતુ જેવા તત્વો મોટે ભાગે વાયુ સ્વરૂપે જોવા મળે છે. આમાં પણ બ્રોમિન અપવાદરૂપ છે જે અધાતુ છે છતાં પ્રવાહી સ્વરૂપમાં જોવા મળે છે.
• ધાતુ તત્વો સહેલાઇથી ઈલેક્ટ્રોનને ગુમાવે છે અને ધનાયન બનાવતા હોય છે.જયારે અધાતુ તત્વો ઈલેક્ટ્રોન સહેલાઇથી મેળવે છે અને ઋણાયન બનાવતા હોય છે.
• ધાતુઓ પૈકી સક્રિય ધાતુઓ એસિડ સાથે સંયોજનમાં H₂ (g) મુક્ત કરે છે જ્યારે એસિડ સાથે અધાતુઓ મળતા H₂ (g) મુક્ત કરતા નથી.
• દરેક ધાતુઓ પોતાનો આકસાઇડ બેઝિક ગુણ ધરાવતી હોય છે. જેનું ઉદાહરણ Na₂O  જોવા મળે છે. જ્યારે અધાતુઓ પોતાનો ઓક્સાઈડ એસિડિક ગુણ ધરાવતી જોવા મળે છે જેનું ઉદાહરણ Cl₂O₇ છે.

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટક પૈકીના તત્વોની આડી હરોળને આવર્ત  કહેવામાં આવે છે જ્યારે આવર્ત કોષ્ટક પૈકીના તત્વોના ઊભા સ્થંભને સમુહ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આવર્તમાં પરમાણ્વિય કદ ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ તરફ જતાં ઘટે છે તથા વિદ્યુત ઋણતા અને આયનીકરણ એન્થાલ્પી ઘટતી જોવા મળે છે જ્યારે ઉપરની તરફથી નીચેની તરફ જતા પરમાણ્વિય કદ વધતું જોવા મળે છે અને વિદ્યુતઋણતા તથા આયનીકરણ એન્થાલ્પી ઘટતી જોવા મળે છે. આવર્તમાં તત્વોનો ડાબી બાજુથી  જમણી બાજુ તરફ  જતા અધાતુ  ગુણ વધતો જોવા મળે છે જ્યારે સમૂહમાં તત્વોમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતાં ધાતુ ગુણ વધતો જોવા મળે છે. આમ થવાથી ઓક્સાઈડોની બેઝિકતા વધતી જોવા મળે છે.

જવાબ :

• આલ્કલી ધાતુઓમાં સૌથી ઓછી વિદ્યુત ઋણતા Cs તત્વની છે. કેમકે વિદ્યુત ઋણતાનો સંબંધ પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા સાથે હોય છે. એક જ આવર્તમાં ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ તરફ જતાં પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા ઘટે છે. અને બહ્યત્તમ કક્ષાના ઈલેક્ટ્રોન તથા કેન્દ્ર વચ્ચે આકર્ષણ વધતું હોય છે તથા વિદ્યુત ઋણતા પણ વધે છે.
• આવી રીતે આલ્કલી ધાતુ તત્વોની વિદ્યુતઋણતા આપેલા આવર્તમાં સૌથી ઓછી જોવા મળે છે. કેમકે તેની પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા વધારે હોય છે, અને એક જ સમૂહમાં ઉપરથી નીચેની બાજુ તરફ જતાં પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા વધે છે અને વિદ્યુત ઋણતા ઘટતી જોવા મળે છે.
• Li થી Cs તરફ જવાથી વિદ્યુત ઋણતા ઘટતી જોવા મળે છે. અને Cs ની વિદ્યુતઋણતા આલ્કલિ ધાતુઓમાં સૌથી ઓછી હોય છે.

જવાબ : બાહ્યતમ કક્ષા P - વિભાગની તત્વોની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના આ પ્રમાણે ની હોય છે, ns² np^1-6

• મોટા ભાગના P - વિભાગના તત્વો ઉંચી વિદ્યુતઋણતા ધરાવતા હોય છે. આવર્તમા ડાબી તરફ થી જમણી તરફ જતા વિદ્યુતઋણતા વધતી જોવા મળે છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચેની તરફ જતા વિદ્યુતઋણતા ઘટતી જોવા મળે છે.
• P - વિભાગનું એક પણ તત્વની અથવા તેના ક્ષાર લાક્ષણિક રંગીન જ્યોત આપતા જોવા મળતી નથી.
• આવર્ત પૈકીના P - વિભાગના તત્વોની આયનીકરણ એન્થાલ્પી ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ તરફ જતાં વધતી હોય છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ  જતા ઘટતી હોય છે.

જવાબ : ક્રમાંક 119 ના તત્વનો પરમાણ્વીય ક્રમાંક (Z) = 199 છે. માટે કક્ષાઓમાં ગોઠવાયેલા ઇલેક્ટ્રો નો ક્રમ આ પ્રમાણે બને છે. 3 + 8 + 8 + 18 + 18 + 32 + 32 + 1 છે. આઠમાં આવર્તનું પ્રથમ તત્વ આલ્કલી સમુહ્નનું તત્વ છે. તેની બાહ્યત્તમ કક્ષાની ઇલેક્ટ્રોન રચના 8s¹ થાય છે માટે ઓક્સાઇડનુ સામાન્ય સૂત્ર  = M₂O છે.

જવાબ : 1, 2, તથા 0,  અકોં માટે સંખ્યા દર્શક શબ્દ અનુક્રમે un, bi, અને nil  થાય છે માટે 120 પરમાણ્વીય ક્રમાંક વાળા તત્વનું નામ Unbinilium  થાય છે અને તેની સંજ્ઞા Ubn થાય છે.

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટકની મધ્યમાં રહેલા સમૂહ 3 થી 12 ના તત્વોને d - વિભાગના તત્વો કહે છે.

• આ વિભાગના તત્વોની ઓળખ તેની આંતરિક d - કક્ષકોમાં ઇલેક્ટ્રોન ભરાવાને આધારે કરી શકાય છે. આ કારણથી તેને d - વિભાગના તત્વો કહેવાય છે.
• આ તત્વોની સામાન્ય ઇલેક્ટ્રોનીય રચના (n -1) d^1-10 ns^0-2 છે. આ બધા તત્વો અધાતુઓ છે. તેઓ મુખ્યત્વે રંગીન આયનો બનાવે છે. તથા જુદી જુદી સંયોજકતા ધરાવે છે અને અનુચુંબકીય ગુણ દર્શાવે છે.
• આ તત્વો ઘણીવાર ઉદ્દીપક તરીકે વપરાય છે.
• જો કે Zn, Cd, અને Hg ની સામાન્ય ઇલેક્ટ્રોનીય રચના (n - 1) d¹⁰ ns² હોવા છતાં તે ધાતુઓ સંક્રાંતિ તત્વોના ઘણા લક્ષણો ધરાવતી નથી.
• d -વિભાગના તત્વો રાસાયણિક રીતે વધુ સક્રિય એવા s -  વિભાગના તત્વો અને ઓછા સક્રિય એવા સમૂહ - 13  અને સમૂહ - 14 ના તત્વો વચ્ચે એક પ્રકારના સેતુ તરીકે કાર્ય કરે છે. તેથી જ d - વિભાગના તત્વોને સંક્રાંતિ તત્વો કહે છે.

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટકના તળિયે જે બે આડી હરોળમાં તત્વોને રાખવામાં આવ્યા છે તે પૈકીના Ce ( Z = 58 ) - Lu ( Z = 71 ) તત્વોને લેન્થેનોઈડ્સ અને Th ( Z = 90 ) - Lr ( Z = 103 ) તત્વોને ઍક્ટિનોઇડ્સ કહેવાય છે.

• આ શ્રેણીના તત્વોની ઓળખ તેમની સામાન્ય ઇલેક્ટ્રોનીય રચના (n -2)f^1-14  (n- 1)d^0-1 ns² દ્વારા થાય છે. આ તત્વો માં છેલ્લો ઇલેક્ટ્રોન f - કક્ષક માં ભરાય છે.
• જેથી આ બે શ્રેણીના તત્વો f - વિભાગના તત્વો અથવા આંતર સંક્રાંતિ તત્વો કહેવાય છે. આ બધા તત્વો ધાતુઓ છે.
• દરેક શ્રેણીમાં તત્વોના ગુણધર્મો લગભગ સમાન હોય છે.
• ઍક્ટિનોઇડ શ્રેણીના શરૂઆતના તત્વોમાં એકથી વધુ ઓક્સિડેશન અવસ્થાઓ હોય છે. આ કારણથી તે તત્વો લેન્થેનોઈડ શ્રેણીના તત્વો કરતાં વધુ જટિલ હોય છે.
• ઍક્ટિનોઇડ શ્રેણીના તત્વો રેડિયો સક્રિય હોય છે. ઘણા ઍક્ટિનોઇડ તત્વો નેનોગ્રામ કે તેનાથી વધુ ઓછા પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત કરવામાં આવ્યા છે.
• આવા તત્વોનો રસાયણ વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ પૂર્ણ રીતે થઈ શક્યો નથી. યુરેનિયમ પછીના તત્વોને અનુ યુરેનિયમ તત્વ કહે છે.

જવાબ : પરમાણ્વીય ક્રમાંક Z = 117 વાળા તત્ત્વનું સ્થાન આવર્ત કોષ્ટકમાં હેલોજન સમૂહ ( સમૂહ - 17 ) માં At ની નીચે હશે. તેથી તેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના ( Rn) 5f  ¹⁴6d ¹⁰7s² 7p⁵ હશે. પરમાણ્વીય ક્રમાંક Z = 120  વાળા તત્ત્વનું સ્થાન સમૂહ - 2 માં ( આલ્કલાઇન અર્થ ધાતુઓ ) Ra  ની નીચે હશે. તથા તેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના ( Uuo ) 8s² હશે.

જવાબ : એક જ આવર્તનમાં  ડાબેથી જમણી બાજુ તરફ જતા પરમાણ્વિય ત્રિજ્યાનું મૂલ્ય ઘટતું જાય છે. ઘનાયનનું કદ તેના જનક પરમાણુથી નાનું હોય છે. સમઇલેક્ટ્રોનીય સ્પીસીઝમાં વધારે કેન્દ્રીય વીજભાર ધરાવનાર સ્પીસીઝની ત્રિજ્યા નાની હોય છે. માટે મહત્તમ ત્રીજ્યા વાળી સ્પીસીઝ mg તથા ન્યૂનતમ ત્રિજ્યા વાળી સ્પીસીઝ Al³⁺ થાય છે.

જવાબ : આવર્તમા ડાબેથી જમણી તરફ જતા ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પી વધુ ઋણ હોય છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા ઓછી ઋણ હોય છે.

• 3p - કક્ષકમાં ઇલેક્ટ્રોન ઉમેરાય છે. તેના કરતાં 2p – કક્ષકમાં  ઇલેક્ટ્રોન ઉમેરાય ત્યારે ઇલેક્ટ્રો ઇલેક્ટ્રોન વચ્ચેનું અપાકર્ષણ વધારે જોવા મળે છે.
• તેથી ક્લોરિનની ઈલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય સૌથી વધુ ઋણ હોય છે. અને ફોસ્ફરસની ઈલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય સૌથી ઓછું ઋણ હોય છે.

જવાબ : Na₂O પાણી સાથે પ્રક્રિયા કરીને પ્રબળ બેઇઝ બનાવે છે, જ્યારે Cl₂ O₇ પ્રબળ એસિડ બનાવે છે. Na₂O + H₂O -> 2NaOH CI₂ O₇  + H₂O -> 2HCIO₄ તેઓના એસિડિક  અને બેઝિક સ્વભાવની ગુણાત્મક કસોટી લિટમસ પત્ર દ્વારા થઈ શકે છે.

જવાબ : આવર્ત કોષ્ટક માં P- વિભાગમાં સમૂહ 13 - 18 સુધીના તત્વોનો સમાવેશ થાય છે. P -  વિભાગ અને  S - વિભાગના તત્વોને સંયુક્ત રીતે પ્રતિનિધિ તત્વો અથવા સમૂહ તત્વો કહે છે.

• P - વિભાગમાં દરેક આવર્તમા તત્વની બાહ્યતમ ઇલેક્ટ્રોનીય રચના ns² np¹  થી ns² np⁶ સુધી બદલાતી રહે છે.
• દરેક આવર્ત ઉમદા વાયુ તત્વની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના  ns² np⁶ થી સમાપ્ત થાય છે. ઉમદા વાયુ તત્વોમાં સંયોજકતા કોશની બધી કક્ષકો ઇલેક્ટ્રોનથી પૂર્ણ ભરાયેલી હોય છે. જેમાંથી ઈલેક્ટ્રોનને દૂર કરીને કે ઉમેરીને આ સ્થાયી અવસ્થાને બદલવી ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. માટે ઉમદા વાયુની પ્રાથમિકતા ઓછી હોય છે.
• ઉમદા વાયુ સમૂહ પહેલાં અધાતુઓના રાસાયણિક રીતે બે અગત્યના સમૂહ છે. આ સમૂહો તરીકે 17 માં સમૂહનો હેલોજન તત્વો અને 16 મા સમૂહના ચાલ્કોજન છે.
• આ બંને તત્વો ઉચ્ચ ઋણ ઇલેક્ટ્રોનપ્રાપ્તિ  એન્થાલ્પી ધરાવે છે. આ તત્વો સરળતાથી અનુક્રમે એક અથવા બે ઇલેક્ટ્રોન સ્વીકારીને ઉમદા વાયુ તત્વ જેવી સ્થાયી ઇલેક્ટ્રોનીય રચના પ્રાપ્ત કરે છે.
• આવર્તમા ડાબેથી જમણી બાજુ તરફ જતાં  અધાત્વીય લક્ષણોમાં વધારો થાય છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા ધાત્વીય લક્ષણોમાં વધારો થાય છે.

જવાબ : આવર્ત નિયમને મેન્ડેલીફે પ્રસિદ્ધ કર્યો તે મુજબ તત્વોના ગુણધર્મો તેમના પરમાણ્વિય ભારના આવર્તનીય વિધેય છે.

જવાબ : રાસાયણિક સંયોજનમાં સહ સંયોજક બંધના ઇલેક્ટ્રોન યુગ્મને પોતાની તરફ આકર્ષિત કરવાની પરમાણુની ક્ષમતાના ગુણાત્મક માપને વિદ્યુતઋણતા કહેવામાં આવે છે.

• વિદ્યુત ઋણતાને આયનીકરણ એન્થાલ્પી અને ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિ એન્થાલ્પીની જેમ માપી શકાતી નથી.
• તત્વની વિદ્યુતઋણતા માટે ઘણા સંખ્યા દર્શક માપક્રમ શોધાયા છે. જેવા કે પાઉલિંગ માપક્રમ,  મૂલિકન - જોફે માપક્રમ અને ઓલરેડ - રોચોવ માપક્રમ વ્યાપક રીતે વપરાય છે.
• 1922 માં અમેરિકન વૈજ્ઞાનિક પાઉંલિંગે  ફ્લોરીનને સૌથી વધુ ઇલેક્ટ્રોન આકર્ષવાની ક્ષમતાવાળું ગણીને ફ્લોરીનનું વિદ્યુત ઋણતાનું મૂલ્ય 4.0 સૂચવ્યું હતું.
• કોઈ આપેલા તત્વ માટે વિદ્યુતઋણતા અચળ નથી. તેના મૂલ્યનો આધાર તે બીજા કયા તત્વ સાથે જોડાયેલું છે તે હોય છે.
• જોકે આવી રાશિને માપી શકાતી નથી. પરંતુ બે પરમાણુ કેવા બળથી એકબીજા સાથે જોડાયા છે તે આગાહી કરવામાં ઉપયોગી બને છે.
• વિદ્યુતઋણતા આવર્તમા ડાબેથી જમણી બાજુ તરફ જતા એટલે કે લિથિયમથી ફ્લોરીન તરફ જતા વધે છે. તથા સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા એટલે કે ફ્લોરીનથી એસ્ટેટાઈન તરફ જતા ઘટે છે.
• પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા આવર્તમા ડાબેથી જમણી તરફ જતા ઘટે છે અને સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા વધે છે.
• આવર્તમા પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા ઘટવાની સાથે ઈલેક્ટ્રોન અને કેન્દ્ર વચ્ચેનું આકર્ષણ વધે છે અને વિદ્યુતઋણતા વધે છે.
• તેવીજ રીતે જ્યારે સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જઈએ ત્યારે પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા વધવાની સાથે વિદ્યુતઋણતા ઘટે છે. આ વલણ આયનીકરણ એન્થાલ્પીને સમાન છે.
• અધાતુ તત્વો માં ઇલેક્ટ્રોન પ્રાપ્તિનું વલણ પ્રબળ હોય છે. તેથી વિદ્યુત ઋણતાનો સીધો સંબંધ તત્વોના અધાત્વીય ગુણધર્મો સાથે હોય છે. એટલે કે વિદ્યુત ઋણતાનો વ્યસ્ત સંબંધ તત્વોના ધાત્વીય ગુણધર્મો સાથે છે.
• આવર્ત કોષ્ટકમાં આવર્તમાં તત્વોની વિદ્યુતઋણતા વધવાની સાથે તત્વોનો અધાત્વીય ગુણધર્મ વધે છે અને ધાત્વીય ગુણધર્મ ઘટે છે. તે જ પ્રમાણે સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા તત્વોની વિદ્યુતઋણતા ઘટવાની સાથે તત્વોનો અધાત્વીય ગુણધર્મ ઘટે છે અને ધાત્વીય ગુણધર્મ વધે છે.

જવાબ : તત્વોની ઇલેક્ટ્રોન ગુમાવવાની વૃત્તિના જથ્થાત્મક માપને આયનીકરણ એન્થાલ્પી વડે દર્શાવવામાં આવે છે. ધરાઅવસ્થામાં રહેલા મુક્ત વાયુમય  તટસ્થ પરમાણુ  (X) માંથી એક ઇલેક્ટ્રોન દૂર કરવા માટેની જરૂરી ઉર્જાને આયનીકરણ એન્થાલ્પી કહે છે.

• આયનીકરણ એન્થાલ્પીને  KJ mol^-1 એકમમાં દર્શાવાય છે. તત્વમાંથી બીજો સૌથી નિર્બળ રીતે જોડાયેલો ઇલેક્ટ્રોન દૂર કરવા માટે જરૂરી ઉર્જાને દ્વિતીય આયનીકરણ એન્થાલ્પી કહે છે.
• આયનીકરણ એન્થાલ્પી હંમેશા ઘન હોય છે તત્વની આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પી કરતા વધુ હોય છે. કારણ કે તટસ્થ પરમાણુ કરતાં ઘન વીજભારિત આયન માંથી ઈલેક્ટ્રોનને દૂર કરવો વધુ મુશ્કેલ છે. આવીજ રીતે તૃતીય આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય દ્વિતીય આયનીકરણ એન્થાલ્પીના મૂલ્યથી વધારે હોય છે.
• ત્યાર પછીની આયનીકરણ એન્થાલ્પીના મૂલ્યો ક્રમશઃ વધતા જાય છે.
• આયનીકરણ એન્થાલ્પીના મહત્તમ મૂલ્યો ઉમદા વાયુ તત્વોના  છે. જે ઈલેક્ટ્રોનથી પૂર્ણ ભરાયેલી  કક્ષક ધરાવે છે. એટલે કે સ્થાયી ઇલેક્ટ્રોનીય રચના ધરાવે છે.
• આલ્કલી ધાતુઓ ના આયનીકરણ એન્થાલ્પીના મૂલ્યો નીચા હોય છે તેથી તેઓ વધુ પ્રતિક્રિયાત્મકતા ધરાવે છે.
• આવર્તમાં ડાબીથી  જમણી તરફ જતા પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય વધે છે. જ્યારે સમૂહમાં ઉપરથી નીચે તરફ જતા આયનીકરણ એન્થાલ્પીનું મૂલ્ય ઘટે છે.

જવાબ : પરમાણુ ઈલેકટ્રોન ગુમાવીને ધન આયન અને ઇલેક્ટ્રોન મેળવીને ઋણઆયન બને છે. આયનીય સ્ફટિકોમાં ઘન અને ઋણ આયન વચ્ચેના અંતરના માપ દ્વારા આયનીય ત્રિજ્યા માંપી શકાય છે.

• સામાન્ય રીતે તત્વોની આયનીય ત્રિજ્યા પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા જેવું જ વલણ દર્શાવે છે.
• ધન આયન તેના જનક પરમાણુ કરતા નાનો હોય છે. કારણકે તેની પાસે ઓછા ઇલેક્ટ્રોન હોય છે જ્યારે તેનો કેન્દ્રીય વીજભાર તેટલો જ રહે છે.
• ઋણ આયનનું કદ તેના જનક પરમાણુ કરતાં મોટું હોય છે. કારણ કે એક અથવા વધુ ઇલેક્ટ્રોન ઉમેરાવવાને કારણે ઇલેક્ટ્રોન  ઇલેક્ટ્રોન  અપાકર્ષણ વધે છે અને અસરકાર કેન્દ્રીય વીજભાર ઘટે છે.
• કેટલાક પરમાણુઓ અને આયનોમાં  ઇલેક્ટ્રોનની  સંખ્યા સમાન જોવા મળે છે. જે ઇલેક્ટ્રોનીય સ્પીસિઝ તરીકે ઓળખાય છે.
• પરમાણુ અને આયનોમાં ઇલેક્ટ્રોનની સંખ્યા સમાન હોય છતાં તેમની ત્રિજ્યા જુદી જુદી હોય છે. કારણ કે તેઓ જુદો-જુદો વીજભાર ધરાવતા હોય છે.
• વધારે ઘન વીજભાર ધરાવનાર આયનની ત્રિજ્યા નાની હોય છે. કારણ કે તેના ઇલેક્ટ્રોનનું કેન્દ્ર તરફ આકર્ષણ વધારે હોય છે.
• વધારે ઋણ વીજભાર ધરાવનાર ઋણ આયનની ત્રિજ્યાનું મૂલ્ય વધુ હોય છે. કારણ કે ઇલેક્ટ્રોન  ઇલેક્ટ્રોન વચ્ચેના આકર્ષણની  અસર કેન્દ્રીય વીજભાર કરતા વધી જાય છે. જેથી આયનનું વિસ્તરણ થાય છે. એટલે કે આયનીય કદ વધે છે. આ આયનીય ત્રિજ્યાની સમજ છે.

જવાબ : દડાની ત્રિજ્યા માપવાની સરખામણીમાં પરમાણુ કદ માપવું ખૂબ જ જટિલ છે તેનું કારણ પરમાણુનું કદ અતિ સૂક્ષ્મ હોય છે. ( પરમાણુ ની ત્રિજ્યા ~ 1.2 A° એટલે 1.2 × 10^-10 મીટર હોય છે.)

• પરમાણુની ચારેબાજુ છવાયેલા ઇલેક્ટ્રોન વાદળની કોઈ સીમા નક્કી નથી માટે પરમાણુનુ કદ ચોક્કસ રીતે માપી શકાતું નથી.
• વ્યક્તિગત પરમાણુનું કદ માપવા કોઈ પ્રાયોગિક પદ્ધતિ નથી.
• સંયુક્ત અવસ્થામાં પરમાણુઓ વચ્ચેના અંતરને જાણવાથી પરમાણ્વિય કદનો અંદાજ કાઢી શકાય છે.
• સહસંયોજક અણુઓમાં એકલ બંધથી જોડાયેલ  બે અધાત્વીય પરમાણુના કેન્દ્રો વચ્ચેના અંતરની જાણકારીના આધારે સહસંયોજક ત્રિજયા નક્કી કરી શકાય છે. દા.ત. કલોરીન અણુ ( Cl₂ ) માં બંધ અંતર 198pm  છે. આ અંતરના અડધા મૂલ્યને ( 99pm ) ક્લોરિનની પરમાણ્વિય ત્રિજ્યા તરીકે લેવામાં આવે છે.
• ધાતુઓમાં ધાત્વીય  ત્રિજ્યાનું મૂલ્ય ધાત્વીય સ્ફટિકમાં પાસેના બે પરમાણુ કેન્દ્રો વચ્ચેના અંતરના અડધા મૂલ્ય જેટલું હોય છે.  દા.ત.  ઘન કોપરમાં બે સંલગ્ન કોપર પરમાણુ વચ્ચેનું અંતર 256 pm  છે.  તેથી કોપરની  ધાત્વીય ત્રિજ્યા 128pm વડે દર્શાવાય છે.

જવાબ : તત્વોનું સમૂહમાં વર્ગીકરણ,  આવર્ત નિયમનો અને આવર્ત કોષ્ટકનો વિકાસ વૈજ્ઞાનિકોના અવલોકનો અને પ્રયોગોથી મેળવેલા જ્ઞાનનું પરિણામ છે. 1800 ના શરૂઆતના સમયમાં જર્મન રસાયણ વિજ્ઞાની જ્હોન ડોબરેનરે તત્વોના ગુણધર્મોના વલણો  અંગે વિચાર્યું અને 1829 મા ત્રણ તત્વો વાળા કેટલાક સમૂહોના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણધર્મોમાં સામ્યતાની નોંધ કરી.

• ડોબરેનરે દરેક કિસ્સામાં ત્રિપુટીની મધ્યમાંના તત્વનો પરમાણ્વિય ભાર બાકી બે તત્વો ના કુલ પરમાણ્વિય ભાર કરતાં અડધો જોવા મળ્યો. અને મધ્યમાં રહેલા તત્વોના ગુણધર્મો બાકીના બે તત્વોના ગુણધર્મો જેવા જોવા મળ્યા. ડોબરેનરેનો આ સંબંધ ત્રિપુટીના નિયમ તરીકે ઓળખાયો હતો.
• ત્યારબાદ 1862 માં ફ્રેંચ વૈજ્ઞાનિક એ. ઈ. બી. દ્ કાનકોર્ટોઈસે તત્વોનું વર્ગીકરણ કર્યું. તેમણે જાણીતા તત્વોને પરમાણ્વિય ભારના ચડતા ક્રમમાં ગોઠવીને નળાકાર કોષ્ટક બનાવ્યું. આ કોષ્ટક નિશ્ચિત ક્રમે ગુણધર્મોમાં પુનરાવર્તન દર્શાવતું હતું.
• 1865 માં અંગ્રેજ વૈજ્ઞાનિક એલેકઝાન્ડર ન્યૂલેન્ડે અષ્ટકનો નિયમ રજૂ કર્યો. તેમણે તત્વોને  પરમાણ્વિય ભારના ચડતા ક્રમમાં ગોઠવી નોંધ્યું કે પ્રત્યેક આઠમા તત્વોના ગુણધર્મો પ્રથમ તત્વોના ગુણધર્મોને મળતા આવે છે.
•  આ સંબંધ સંગીતના સુર સમાન હતો. સંગીતના સૂરના અષ્ટક માં પ્રત્યેક આઠમો સુર પ્રથમ સૂર જેવો જ હોય છે.
• ન્યૂલેન્ડનો આ અષ્ટક નિયમ કેલ્શિયમ તત્વ સુધી સાચો માલૂમ પડ્યો. 1887 માં તેમને આ કાર્ય માટે રોયલ સોસાયટી લન્ડન દ્વારા ડેવીચંદ્રક એનાયત થયો.
• આવર્ત નિયમ નો વિકાસનો યસ રશિયાના વિજ્ઞાની  દમિત્રી મેન્ડેલીફ અને જર્મન વિજ્ઞાની લોથર મેયરના ફાળે જાય છે. આ 1830 થી 1895 નો સમયગાળો માનવામાં આવે છે.
• આ બંને વૈજ્ઞાનિકોએ 1867 માં જણાવ્યું કે જો તત્વોને તેમના પરમાણ્વીય ભારના ચડતા ક્રમમાં ગોઠવવામાં આવે તો નિયમિત અંતરાલને અંતે તત્વોના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણધર્મોમાં સામ્યતા જોવા મળે છે.
• લોથર મેયરે ભૌતિક ગુણધર્મો જેવા કે પરમાણ્વિય કદ, ગલનબિંદુ, ઉત્કલનબિંદુ વિરુદ્ધ પરમાણ્વિય ભારનો આલેખ દોરીને આવર્તીત રીતે પુનરાવર્તન પામતી ભાત મળે છે તે શોધ્યું.
• પુનરાવર્તિત ભાત ની લંબાઈ બાબતે લોથર મેયરે ન્યુલેન્ડ કરતા જુદું જ અવલોકન કર્યું. 1868 સુધીમાં લોથર મેયરે તત્વો માટેનું કોષ્ટક પણ વિકસાવ્યું. જે આવર્ત કોષ્ટક જેવુંજ હતું.
• મેયરનું કોષ્ટક મેન્ડેલીફના કાર્ય પહેલા પ્રકાશિત ન થઈ શક્યું. માટે આધુનિક આવર્ત કોષ્ટકના વિકાસ માં મુખ્ય શ્રેય મેન્ડેલીફને આપવામાં આવ્યો.
• આવર્ત સંબંધનો અભ્યાસ ડોબરેનરે શરૂ કર્યો. પરંતુ સૌપ્રથમ પ્રસિદ્ધ કરનાર મેન્ડેલીફ હતો.
• આ નિયમ આ પ્રમાણેનો છે “તત્વોના ગુણધર્મો તેમના પરમાણ્વિય ભારના આવર્તનીય વિધેય છે.”

જવાબ : પરમાણુમાં ઇલેક્ટ્રોનની  ઓળખ ચાર ક્વોન્ટમ આંક દ્વારા કરી શકાય છે મુખ્ય ક્વોન્ટમ (n)  પરમાણુની મુખ્ય શક્તિસ્તર જેને કોશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે દર્શાવે છે.

• પરમાણુઓ પૈકીના ઇલેક્ટ્રોનના વિતરણને પરમાણુની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આવર્ત કોષ્ટકમાં કોઈપણ તત્ત્વનું સ્થાન તેમજ છેલ્લે ભરાનાર  કક્ષકના ક્વોન્ટમ આંક બતાવે છે.

• આવર્ત ક્રમ બાહ્યતમ કક્ષા માટે (n) નું મૂલ્ય બતાવે છે. આવર્ત ક્રમના વધારા સાથે મુખ્ય શક્તિસ્તરનું મૂલ્ય વધતુ જોવા મળે છે. જેમકે n = 1, n  = 2  વગેરે.
• તત્વોની સંખ્યા દરેક આવર્તમાં ભરાનાર શક્તિસ્તરમાં રહેલી  પરમાણ્વીય કક્ષકોની સંખ્યા કરતા બમણી જોવા મળે છે.
• નીચલા શક્તિસ્તર (Is) ભરાવાની શરૂઆત પ્રથમ આવર્ત (n = 1 ) થી શરૂ થાય છે. આમાં હાઇડ્રોજન અને હિલિયમ જેવા બે તત્વો હોય છે આમ પ્રથમ કોશ ( K )  પૂર્ણ થાય છે.
• લિથિયમથી બીજી આવર્તની ( n = 2 ) શરૂઆત થાય છે. જેમાં ત્રીજો ઇલેક્ટ્રોન 2s -  કક્ષક માં પ્રવેશ કરે છે. બોરિયમ તત્વમાં ચાર ઇલેક્ટ્રોન હાજર હોય છે અને તેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના 1s² 2s²  થાય છે.
• જ્યારે બોરોન તત્વ થી શરૂ કરીને નિયોન તત્વ સુધી પહોંચાય ત્યારે 2p -  કક્ષક ઇલેક્ટ્રોનથી પૂરેપૂરી  ભરાઈ જાય છે. આવી રીતે L કોશ નિયમ ( 2s² 2p⁶ ) તત્વની સાથે પૂર્ણ થાય છે. બીજા આવર્તમાં તત્વોની સંખ્યા 8 હોય છે.
• આવર્ત કોષ્ટકમાં ત્રીજા આવર્તની (n = 3) સોડિયમ તત્વોથી થાય છે. જેમાં ૩s કક્ષકમાં ઇલેક્ટ્રોન ભરાય છે. પછીથી ૩s અને 3P કક્ષકોમાં ઇલેક્ટ્રોન ભરાવાથી ત્રીજા આવર્તમાં તત્વોની સંખ્યા સોડિયમથી  આર્ગન સુધી આઠ થાય છે.
• ચોથા આવર્તની (n  = 4)  શરૂઆત પોટેશિયમ તત્વથી - 4s -  કક્ષક ભરાવવાની શરૂઆતથી થાય છે. આમાં ઇલેક્ટ્રોન 4p - કક્ષકમાં દાખલ થાય તે પહેલાં 3d - કક્ષક માં દાખલ થાય છે. જે પ્રમાણે બરાબર છે. આવી રીતે તત્વોની ૩d સંક્રાંતિ શ્રેણી મળે છે. આ સ્કેન્ડિયલ (Z = 21) થી શરૂ થાય છે. તેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના 3d¹ 4s²  થાય છે. જેની ઇલેક્ટ્રોનીય રચના 3d¹⁰ 4s² હોય છે તે 3d -  કક્ષક ઝિંક (Z = 30) આગળ પૂરેપૂરું ભરાઈ ગયેલું હોય છે.

જવાબ : a). N, P, O, S, તત્વોનો પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પીનો ચડતો ક્રમ આ પ્રમાણે છે.  -> S < P < O < N

• N, O તથા P,  S  એક જ આવર્તના તત્વો કહેવાય તથા N, P અનેO, S  એક જ સમૂહના તત્વો કહેવાય છે.
• N, P  અર્ધપૂર્ણ P - કક્ષકની સ્થાયી રચના ધરાવે છે. તેથી N  તથા P  ની પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પી અનુક્રમે  O અને  S કરતા વધુ છે. ઉપરથી નીચે તરફ જતા એક જ સમૂહમાં આયનીકરણ એન્થાલ્પી ઘટતી જોવા મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે P > S
• માટે N, O ની પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પી અનુક્રમે P .5 કરતાં વધારે થાય છે માટે પ્રથમ આયનીકરણ એન્થાલ્પીનો ચડતો ક્રમ S > P < O < N થાય છે.

• હવે N કરતા O ની વિદ્યુત ઋણતા વધારે હોય છે અને P કરતાં S ની વિદ્યુત ઋણતા વધારે હોય છે તેવી જ રીતે N કરતાં P ની વિદ્યુત ઋણતા ઓછી હોય છે અને O કરતાં S ની વિદ્યુત ઋણતા ઓછી જોવા મળે છે. માટે અધાત્વીય ગુણધર્મોનો ચડતો ક્રમ આ પ્રમાણે જોવા મળે છે.

જવાબ : આવર્તમાં પરમાણુ ત્રિજ્યાનું વલણ:

સમૂહોમાં પરમાણ્વીય ત્રિજ્યા (pm)

જવાબ : કેટલાક પરમાણુઓ અને આયનોમાં ઈલેક્ટ્રૉનની સંખ્યા સમાન જોવા મળે છે. જે સમઈલેક્ટ્રોનીય સ્પીસિઝ (isoelectronic species) તરીકે ઓળખાય છે. દા.ત., O^2-, F^- ,Na⁺ અને Mg2⁺ માં ઈલેક્ટ્રૉનની સંખ્યા (10) સમાન છે, પણ તેમની ત્રિજ્યા જુદી જુદી છે. કારણ કે તેઓ જુદો જુદો કેન્દ્રિય વીજભાર ધરાવે છે.

જવાબ : પરમાણુ ત્રિજ્યા વાસ્તવમાં ઘાતુઓ માટે ધાત્વીય ત્રિજ્યા અને અધાતુઓ માટે સહસંયોજક ત્રિજ્યા હોય છે. જે પરમાણુના કેન્દ્રોની વચ્ચેના અંતરના કરતાં અડધું હોય છે. વળી ક્ષ-કિરણ વર્ણપટથી તે મેળવાય છે.