GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : જીવનનિર્વાહની જે ક્રિયાઓ સામુહિક રૂપમાં રક્ષણનું કાર્ય કરે તેને જૈવિક ક્રિયાઓ કહેવાય છે. પોષણ, શ્વસન, પરિવહન, ઉત્સર્જન એ જૈવિક ક્રિયાઓ છે.

જવાબ : ઉર્જાના સ્ત્રોતને બહારથી સજીવના શરીરમાં સ્થળાંતર કરાવવા માટેની ક્રિયાને પોષણ કહેવાય. પોષણ માટેના ઉર્જા સ્ત્રોતને આપણે ખોરાક કે આહાર કહીએ છીએ.

જવાબ : શરીરની બહારથી ઓક્સિજનને ગ્રહણ કરી અને કોષોની આવશ્યકતા કે જરૂરીયાતને અનુલક્ષીને ખાદ્યસ્ત્રોતનું વિઘટનમાં ઉપયોગ કરવાની ક્રિયાને શ્વસન કહેવાય છે.

જવાબ : જયારે જૈવ રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓમાં કાર્બન સ્ત્રોત અને ઓક્સિજનના ઉપયોગથી ઉર્જા પ્રાપ્તિ થાય છે અને નિપજો કે ઉત્પાદનો પણ બને છે. જે શરીરના કોષો માટે માત્ર બિનઉપયોગી જ નહી પરંતુ તે હાનિકારક પણ હોઈ શકે છે. આ નકામા ઉત્સર્ગ ઉત્પાદનો કે નીપજોને શરીરમાંથી બહાર કાઢવા અતિઆવશ્યક હોય છે. આ ક્રિયાને આપણે ઉત્સર્જન કહીએ છીએ.

જવાબ : પોષણ, શ્વસન, પરિવહન અને ઉત્સર્જન એ જીવનની સુરક્ષા માટેની જરૂરી ક્રિયાઓ છે.

જવાબ : જો વનસ્પતિ લીલા રંગના પર્ણો વાળી હશે તો કહી શકાય કે સજીવ છે. પણ પર્ણ સુકા કે પીળા થઇ ગયા હોય તો તે નિર્જીવ છે તેમ કહેવાય.

જવાબ : સજીવો જૈવિક ક્રિયાઓ જાળવી રાખવા માટે જે ઉપયોગી પદાર્થો લે છે તેને પોષક પદાર્થો કહે છે.

જવાબ : અમીબામાં ખોરાક અંત:ગ્રહણ, પાચન, શોષણ, પરીપાચન અને માળોત્સર્જન એ પોષણ પદ્ધતિના તબક્કાઓ છે.

જવાબ : અમીબામાં અન્નધાનીની અંદર જટિલ પદાર્થોનું વિઘટન સરળ પદાર્થોમાં થાય છે અને તે કોષરસમાં પ્રસરણ પામે છે.

જવાબ : એક કોષીય સજીવની સંપૂર્ણ સપાટી પર્યાવરણની સાથે સંપર્કમાં રહે છે. તેથી ખોરાક ગ્રહણ, વાયુની આપ-લે કે ઉત્સર્ગ પદાર્થોના નિકાલ માટે કોઈ વિશિષ્ટ અંગની જરૂરિયાત હોતી નથી.

જવાબ : કેટલાક સજીવો અકાર્બનિક સ્ત્રોતમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને પાણીના સ્વરૂપમાં સરળતમ પદાર્થો પ્રાપ્ત કરે છે. આ સજીવ સ્વયંપોષી છે.   ઉદાહરણ- લીલી વનસ્પતિઓ અને કેટલાક જીવાણુઓ.

જવાબ : જટિલ પદાર્થોને સરળ પદાર્થોમાં પ્રાપ્ત કરવા માટે સજીવ જૈવ ઉદ્દીપકનો ઉપયોગ કરે છે જેને ઉત્સેચકો કહેવાય છે.

જવાબ : ખોરાકના પાચનમાં લાળરસમાં પણ ઉત્સેચક છે જેને લાળરસિય એમાઈલેઝ કહેવાય છે. આ એમાઈલેઝ સ્ટાર્ચના જટિલ અણુનું શર્કરામાં વિઘટન કરી રૂપાંતરણ કરે છે. ખોરાકને ખુબ ચાવવાથી, જીભ ખોરાકને લાળરસ સાથે સંપૂર્ણ ભેળવી દે છે. ખોરાક પોચો, લીસો અને ભીનો થાય છે.

જવાબ : હાઇડ્રોક્લોરિક એસિડ એ જઠરમાં એસિડીક માધ્યમ તૈયાર કરે છે. જે  પેપ્સીન ઉત્સેચકની પ્રક્રિયામાં મદદરૂપ થાય છે. એટલે કે નિષ્ક્રિય પેપ્સીનને સક્રિય બનાવે છે. ખોરાકમાં આવેલા કેટલાક બેક્ટેરિયા કે સુક્ષ્મ જીવોને મારવામાં મદદરૂપ બને છે.

જવાબ : પાચક ઉત્સેચકો એ જૈવ ઉદ્દીપકો છે જે, ખોરાકના જટિલ અણુઓનું વિઘટન કરીને પાચન માર્ગમાં શોષાય શકે અને રુધિરમાં ભળી જાય તેવા નાના અને સરળ કણોમાં રૂપાંતર કરે છે.

જવાબ : પ્રકાશસંશ્લેષણની ક્રિયામાં ક્લોરોફિલ  દ્વારા પ્રકાશ ઉર્જાનું શોષણ થાય છે.

જવાબ : પ્રકાશસંશ્લેષણ દરમિયાન કાર્બનડાયોક્સાઈડનું કાર્બોદિતમાં રિડકશન થાય છે.

જવાબ : વનસ્પતિમાં મૂળ, પ્રકાંડ અને પર્ણ રંધ્રો દ્વારા વાયુ વિનિમય થાય છે.

જવાબ : બ્રેડમોલ્ડ, યીસ્ટ અને મશરૂમ

જવાબ : અમરવેલ, ઓર્કિડ, ઉધઈ. જું, જળો અને પટ્ટીકૃમિ.

જવાબ : નાઈટ્રોજન એક આવશ્યક ખનીજ તત્વ છે. જેનો ઉપયોગ પ્રોટીન અને અન્ય સંયોજનોના સંશ્લેષણમાં થાય છે.

જવાબ : ૧) મંદ હાઇડ્રોક્લોરિક એસિડ ૨) પ્રોટીન પાચક ઉત્સેચક પેપ્સીન ૩) શ્લેષ્મ 

જવાબ : કાર્બોદિત અને પ્રોટીનના પાચનથી અનુક્રમે ગ્લુકોઝ અને એમીનો એસિડ જેવા પદાર્થો ઉત્પન્ન થાય છે.

જવાબ : ખોરાકના બધાજ ઘટકોનું પાચન મનુષ્યના નાના આંતરડામાં થાય છે.

જવાબ : મનુષ્યના શરીરમાં સૌથી મોટો પાચક ગ્રંથિ યકૃત છે. તેનું કાર્ય ચરબીના મોટા ગોલકોને નાના ગોલકોમાં ફેરવવાનું છે.

જવાબ : રોજિંદા જીવનમાં થતી રસાયણિક પ્રક્રિયા નીચે મુજબ છે. 
1. ઉનાળામાં ઓરડાના તાપમાને મૂકેલ દૂધ જલદી બગડી જાય છે.
2. લોખંડની વસ્તુઓ જેવી કે તવા,તપેલા,ખીલાને ભેજવાળી હવામાં મૂકતાં તેના પર કાટ લાગે છે. 
3.દ્રાક્ષનું આથવણ થવું.
4.ખોરાકનું રંધાવું.
5.શરીરમાં ખોરાકનું પાચન થવુ.
6.શ્વાસોચ્છવાસ દરમિયાન થતી પ્રક્રિયા.

જવાબ : રાસાયણિક પ્રક્રિયા દરમિયાન પદાર્થમાં નીચે મુજબનાં પરિવર્તન આવે છે. 

• અવસ્થામાં પરિવર્તન 
• રંગમાં પરિવર્તન 
• વાયુનો ઉદ્ભવ થવો
• તાપમાનમાં પરિવર્તન

જવાબ : કોઈપણ પદાર્થની પ્રારંભિક પ્રકૃતિમાં અને તેની ઓળખમાં કંઈક ને કંઈક પરિવર્તન આવે છે. જો આ ફેરફારો રાસાયણિક ફેરફારો હોય તો તે ને રાસાયણિક પ્રક્રિયા કહેવાય છે.  
 

જવાબ : 2Mg(s) + O₂(s )   →  2MgO(s)

જવાબ : Pb(NO3)2 (s) + 2KI(aq) → PbI2 + 2KNO3(s)

જવાબ : માછલી ચૂઈ દ્વારા શ્વસન કરે છે. ચૂઈમાં અસંખ્ય રુધિરકેશિકાઓ આવેલી હોય છે જે પાણીમાં ઓગળેલ ઑક્સિજનને સરળતાથી શોષી શકે છે. પરંતુ હવામાંના ઑક્સિજનને નથી શોષી શકતી. પરિણામે માછલીને પાણીની બહાર કાઢતાં મૃત્યુ પામે છે.

જવાબ : પ્રસરણ દ્વારા બહુકોષીય સજીવ શરીરના પ્રત્યેક અંગ અને કોષમાં ઓક્સિજન પહોંચાડી શકાતો નથી.

જવાબ : જીવંત વસ્તુ સતત ગતિ કરતુ હોય છે, ભલે તે સુસુપ્ત અવસ્થામાં કેમ ન હોય!

જવાબ : સ્વયંપોષી સજીવ જેવી કે લીલી વનસ્પતિઓ માટે કાર્બન ડાયોક્સાઈડ, પાણી, ખનીજ દ્રવ્યો, સૂર્યઊર્જા જેવી સામગ્રી જરૂરી છે.

જવાબ : સ્થળચર પ્રાણીઓ હવામાંના ઓક્સિજનનો ઉપયોગ શ્વસનમાં કરે છે.તેમનો શ્વસનદર ધીમો હોય છે.

જવાબ : વિવિધ પ્રાણીઓ ગ્લુકોઝનું ઓક્સિડેશન જારક શ્વસન અને અજારક શ્વસન દ્વારા કરે છે.

જવાબ : મનુષ્યના શરીરમાં ફેફસા દ્વારા લેવાયેલ ઓક્સિજન વાયુકોષ્ઠોમાં દાખલ થાય છે.

જવાબ : ફેફસાઓની અંદર નલીકાઓનું વિભાજન રુધિરકેશીકાઓમાં થાય છે જે અંતમાં ફુગ્ગા જેવી રચનામાં પરિણમે છે. આ ફુગ્ગા જેવી રચનાને વાયુકોષ્ઠો કહેવાય છે.  

જવાબ :

શ્વસનતંત્રમાં ફેફસાની ખુબ અગત્યતા છે.તેના દ્વારા હવાનો વિનિમય થાય છે.

• ફેફસા ઓક્સિજન લે છે અને કાર્બન ડાયોકસાઈડ બહાર કાઢે છે.
• ફેફસામાં રહેલા વાયુકોષ્ઠો વાતાવિનિમય માટે મહતમ ક્ષેત્રફળ આપે છે.
• ઉરોદરપટલ ફેફસાના દબાણમાં વધ-ઘટ કરી વાતાવિનિમય કરાવે છે.

જવાબ :

• માનવમાં વહનતંત્ર કે પરિવહન તંત્રના મુખ્ય ઘટકો આ પ્રમાણે છે.

• ૧) હૃદય: રુધિરનું પંપિંગ કરીને રુધિર મેળવે છે.
• ૨)રુધિર   : રૂધિરના મુખ્ય બે ઘટકો છે.

રુધિરરસ : તે ખોરાક, કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને નાઈટ્રોજનયુક્ત કચરાનું ઓગળેલા સ્વરૂપમાં વહન કરે છે.

રુધિરકણો:

1. રક્તકણ : શ્વસન વાયુની આપ-લે કરે છે.
2. શ્વેતકણ : તે રોગકારકોથી બચાવે છે.
3. ત્રાકકણો : ઇજા થતા રુધિર વહી જતું અટકાવે છે.

• ૩) રુધિરવાહિનીઓ (નલિકાઓ)

ધમની - હૃદય માંથી ઓક્સિજનયુક્ત રુધિર અંગોમાં લઇ જાય છે.

       - શરીરના ભાગોમાંથી ઓક્સિજન વિહિન રુધિર હૃદયમાં લાવે છે.

રુધીરકેશિકાઓ : પેશી અને રુધિર વચ્ચે દ્રવ્યોની આપ-લે કરે છે.

જવાબ :

• પાણી અને ક્ષારનું શોષણ:

• પાણી અને ક્ષારોનુ ઉર્ધ્વગમન :

પાણીનું સતત વહન મૂળની જલવાહકની મદદથી થાય છે. અને તે પાણીના સ્તંભનું નિર્માણ કરે છે, જે સતત ઉપરની તરફ ધકેલાય છે.

• બાષ્પોતસર્જન :

રંધ્રો દ્વારા પાણીના અણુઓનું બાષ્પીભવન એક ચૂસક કે ખેંચાણ ઉત્પન્ન કરે છે. જે મૂળના જલવાહક કોષમાં આવેલા પાણીને ખેંચે છે.

વનસ્પતિના હવાઈ ભાગો દ્વારા બાષ્પના સ્વરૂપમાં પાણીનો વ્યય પામી બાષ્પોતસર્જન થાય છે.

આમ, જુદા-જુદા તબક્કાઓની ક્રિયા વનસ્પતિમાં પાણી અને ખનીજ ક્ષારોનુ વહન કરે છે.

જવાબ :

• પ્રકાશસંશ્લેષણની દ્રાવ્ય નીપજોનું વહન પર્ણોમાંથી અન્નવાહક પેશી દ્વારા વનસ્પતિના વિવિધ ભાગોમાં થાય છે, જેને સ્થળાંતર કહેવાય છે.
• પ્રકાશસંશ્લેષણની નિપજો સિવાય અન્નવાહક એમિનો એસિડ અને અન્ય પદાર્થોનું વહન પણ કરે છે, તે પદાર્થ ખાસ કરીને મૂળમાં સંચય પામીને, વનસ્પતિના ભાગો, ફળ, બીજ, અને વૃદ્ધિ કરનારા અંગોમાં લઇ જવામાં આવે છે.
• ખોરાક અને અન્ય પદાર્થોનું સ્થળાંતર તેને સંલગ્ન સાથી કોષની મદદથી ચાલનીનલિકામાં ઉર્ધ્વગમન કે અધ:ગમન થાય છે.

જવાબ :