GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : મારગની ધૂળને કવિ પૂછે છે કે “તમે મારા માધવને ક્યાંય દીઠો છે?”

જવાબ : પાતાળમાં હરિવર પરખાય છે.

જવાબ : રાતરાણી ઝાકળથી નહાય છે કારણ કે રાતરાણીને બહાવરી બનેલી રાત્રિનાં પગલાંનો સ્પર્શ થયો છે.

જવાબ : ચંન્દ્રના કિરણોનું તેજ યમુના નદીના જળમાં રેલાઈ રહ્યું છે.

જવાબ : આ કાવ્યના લેખક હરીન્દ્ર દવે છે તેઓ કચ્છના ખંભરાના વતની છે. વ્યવસાયે તેવો પત્રકાર હતા. કવિતા, નાટક, વિવેચન, નિબંધ જેવાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં તેમણે પોતાનું યોગદાન આપ્યું છે. આસવ, મૌન, સૂર્યોપનિષદ, હયાતી, જેવા કાવ્યસંગ્રહો તેમણે લખ્યા છે. તેઓ મુખ્યત્વે કવિ છે, તેમના ગીતોમાં માધુર્ય ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. અગનપંખી, પળના પ્રતિબિંબ, માધવ કયાંય દીઠો નથી, મુખવટો, અનાગત, ગાંધીની કાવડ વગેરે તેમની નોંધપાત્ર નવલકથાઓ છે. તેઓને રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક, ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી, ગાંધીનગર અને દિલ્હીના એવોર્ડ એનાયત થયેલા છે.

જવાબ : સૂર વાંસળીથી વિખૂટો પડીને કદંબની છાયાને, યમુનાના વહેણને, રાધાની આંખની ઉદાસીમાં, ઉડતા મોરપિચ્છમાં જેવા બાળકૃષ્ણ સાથે જોડાયેલાં પ્રતિકોમાં સૂર કૃષ્ણને શોધે છે.

જવાબ : કવિએ યમૂનાના મૂંગા વહેણમાં, રાધાની આંખની ઉદાસીમાં, ચાંદની સાથે રાતરાણીમાં, મોરપિચ્છ સાથે સુંવાળા રંગમાં અને આકાશ સાથે ચંદ્રનું સાયુજ્ય રચીને કૃષ્ણ વિરહ અને વિયોગને તિવ્ર બનાવી દર્શાવ્યો છે.

જવાબ : સૂર કૃષ્ણને દરેક એવી જગ્યાએ જોવા જાય છે જ્યાં કૃષ્ણ હોવાની ખૂબજ આશા હોય, પરંતુ તેમાં સૂરને સફળતા મળતી નથી, આખરે સૂર યમુના નદીના કિનારે આવે છે અને નદીના નીરમાં ચાંદનીનો પ્રકાશ ઝળહળે છે તે જોઈને સૂરને એવું લાગે છે કે આવી તેજ્સ્વીતા તો કૃષ્ણમાં જ હોય અને તેને નદીના નીરની અંદર પાતાળમાં કૃષ્ણ હોવાની આશા બંધાય છે.

જવાબ : ‘માધવ દીઠો છે ક્યાંય’ ઊર્મિગીતના કવિ હરીન્દ્ર દવે છે.

જવાબ : ચંદ્રના કિરણોનું તેજ જળમાં રેલાય છે.

જવાબ : રાતરાણીને બહારવી રાત્રિનાં પગલાંનો સ્પર્શ થયો છે માટે તે ઝાકળથી ન્હાય છે.

જવાબ : હરિવર પાતાળમાં પરખાય છે.

જવાબ : મારગની ધૂળને વાંસળીના સૂર પુછે છે કે તમે મારા માધવને ક્યાંય દીઠો છે.

જવાબ : શ્યામના નામના ચંદ્રનાં કિરણોનું તેજ જળમાં રેલાય છે.

જવાબ : શ્યામના નામનો મયંક મોરલીના આભમાં ઊગે છે.

જવાબ : રાતરાણી ઝાકળથી ન્હાય છે.

જવાબ : કવિને પાતાળમાં શ્રીકૃષ્ણ દેખાય છે.

જવાબ : કવિને મોરલીના આભમાં ચંન્દ્ર ઉંગતો દેખાય છે.

જવાબ : બાળકૃષ્ણના યમુના, મોરપિચ્છ અને કદંબ જેવા પ્રતિકોનો કવિએ આ ગીતમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે.

જવાબ : શ્રીકૃષ્ણના વિરહમાં રાધાની આંખોમાં ઉદાસી દેખાય છે.

જવાબ : વાંસળીનો સૂર કૃષ્ણથી વિખૂટો થઈ ગયો છે.

જવાબ : ‘માધવ’ શ્રીકૃષ્ણનું ઉપનામ છે.

જવાબ : મોરપિંચ્છ ઉડીને આવે તેવું કવિ માધવને દીઠો છે ક્યાંય માં ઈચ્છે છે.

જવાબ : વાંસળી અને કૃષ્ણ અવિનાભાવી બની જોડાયેલા છે.

જવાબ : રાધાની આંખોની ઉદાસીને યમુના નદી સાથે સરખાવવામાં આવે છે.

જવાબ : ‘માધવને દીઠો છે ક્યાંય’ ઊર્મિગીતના લેખક હરીન્દ્ર દવે છે.

જવાબ : કવિ મોરપિંચ્છનાં ઉડતા આવવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરે છે.

જવાબ : રાધાની આંખમાં ઉદાસી હોવાનું કારણ કૃષ્ણ માટેનો વિરહ છે.

જવાબ : વાંસળીના સૂર કૃષ્ણને શોધતા હોય છે.

જવાબ : ‘માધવ દીઠો છે ક્યાંય’ નો સાહિત્ય પ્રકાર ઊર્મિગીત છે.

જવાબ : માધવને મેળવવા માટેની વાંસળીના સૂરની તીવ્ર ઉત્કંઠા ”માધવને દીઠો છે ક્યાંય?” ગીતના પ્રારંભમાંજ આપણને જોવા મળે છે. કૃષ્ણ અને વાંસળીના સૂર વચ્ચેનો સંબંધ અદભૂત અને અવિનાભાવી છે. તે અવિભાવી સૂર કૃષ્ણથી વિખૂટો થઈ જવાથી કૃષ્ણની વિરહની આગમાં તપતાં તે સૂરે ક્રૃષ્ણને શોધવાની તૈયારી કરી છે. આ સૂર બાળપણમાં કૃષ્ણ સાથે જોડાયેલાં દરેક સજીવ નિર્જીવ પદાર્થોને પાસે જઈને “મારા માધવને દીઠો છે ક્યાંય?” આવો પ્રશ્ન પુછે છે. તેને વિશ્વાસ છે કે કૃષ્ણ તેને ક્યાંયથી તો મળશે જ, આથી તે પુછવાની શરૂઆત મારગની ધૂળથી કરે છે. ધૂળ પાસેથી કોઈ જવાબ ન મળતાં તે સૂર યમૂનાના વહેણને પૂછતા તેની પાસે જાય છે. ત્યાં તે યમૂનાના મૂંગા વહેણ અને રાધાની આંખોની ઉદાસી જોઈને તેને નિરાશા થાય છે. પવનની લહેર પણ સૂરને વ્યાકુળ કરે છે. તે રાતરાણીને ઝાકળમાં નહાતી જુવે છે. આમ છતાં વાંસળીના સૂરની કૃષ્ણને મેળવવાની ઝંખના પૂર્ણ થતી નથી. આખરે સૂરમાં એક આશાનું કિરણ ઉગે છે. સૂરને તેની મોરલીના આભમાં કૃષ્ણના નામનો ચંદ્રમા ઉગતો દેખાય છે, તથા તે ચંદ્રના કિરણોનું તેજ યમુનાના જળમાં રેલાય છે. હવે સૂરને પાતાળમાં હરિવર પરખાય છે. અને ત્યાં સૂરની ઉત્કંઠા પરીપૂર્ણ થાય છે.

જવાબ : વાંસળી અને સૂર એક બીજાના પૂરક અને અભિન્ન છે. તેઓ અલગ અસ્તિત્વ નથી ધરાવી શક્તાં. અહીં “માધવને દીઠો છે ક્યાંય?” આ ઊર્મિગીતમાં ઉપરોક્ત પંક્તિમાં સૂર વાંસળીથી છૂટો પડી ગયો છે. છૂટો પડેલો આ સૂર વાંસળી એટલે કે કૃષ્ણને કદંબના વૃક્ષની છાયામાં શોધે છે. ત્યાંથી કોઈ ઉતર ના મળતાં વિરહમાં ડૂબેલા સૂર માર્ગની ધૂળને ઢંઢોળીને પૂછે છે કે “મારા માધવને તમે ક્યાંય જોયો છે?” આમ કવિ આ પંક્તિઓથી આવો ભાવ દર્શાવે છે.

જવાબ :

વિખૂટું – અલગ, જુદું પડેલું

સુર – સ્વર

કદંબ – એક વૃક્ષ જેના પર બેસી કૃષ્ણ વાંસળી વગાડતા

લે’રખી – પવનની લહેર

વિભાવરી – રાત્રિ, નિશા

ઉજાસ – અજવાળું

પરખાય – ઓળખાય

માધવ – કૃષ્ણ, શ્યામ

મયંક – ચંદ્ર

જવાબ :

મારગ – માર્ગ, રસ્તો

જવાબ :

સાંજ – સવાર

ઉજાસ – અંધકાર