GSEB Solutions for ધોરણ ૧૦ Gujarati

જવાબ : “પટલાણીની દીકરી થૈ ને મને મોળું ઓહાણ આલો છો.” આ વાત આંબા પટેલ પોતાની પત્નીને કહે છે.

જવાબ : “શેત્રુંજી જેવી સાત નદીયું આડી ચ્યમ નથી પડી.” આ વાક્ય આંબા પટેલ બોલે છે.

જવાબ : મામાને ત્યાંથી આંબા પટેલને સંદેશો આવ્યો હતો કે “ભાણેજને માલુમ થાય કે જે કામ કરતા હોય તે પડતા મૂકીને મણાર આવીને રોટલા શીરાવજો.” મામાનો સંદેશો સંભાળીને આંબા પટેલને મણાર જવું પડ્યું હતું.

જવાબ : આંબા પટેલ ઢેલને લઈને શેત્રુંજી નદીમાં ખાબક્યા ને મહામુસીબતે ઘોડી સામે કાંઠે છલાંગ મારીને પહોંચી ગઈ પણ તેને અણસાર આવી ગયો કે પટેલ પીઠ પર નથી, જેથી તે નસકોરાં ફુલાવતી ફરી પાછી નદીમાં ખાબકી અને આંબા પટેલને શોધવા લાગી. ધોડીએ તેમને શોધી કાઢ્યા અને સડસડાટ કરતી તેમની પાસે પહોંચી ગઈ. આંબા પટેલ ઘોડીને જોઇને તેની ડોકે હાથ પ્રસારીને વળગી પડ્યા. ઘોડી આંબા પટેલને લઈને પાણીના પૂરમાં ફંગોળાતી મહા મુશ્કેલીએ કાંઠે આવી.આમ ઢેલ ઘોડીએ આંબા પટેલને નવું જીવતદાન આપ્યું.

જવાબ : આંબા પટેલનું ખોરડું વાવડી ગામ અને પરગામમાં પણ જાણીતું હતું. સંધાય માનવી આંબા પટેલને આંબા અદા (દાદા) ના માનવાચક નામથી બકોરતા હતા.

જવાબ : આંબા પટેલ બાબરા જઈને ઢેલ (ઘોડાની જાત) ની અસલ ઓલાદની છ મહિનાની વછેરી મુલવી લાવ્યા હતા. આ ધોડી આરસમાંથી કંડારી હોય તેવી રૂપાળી હતી આખા ગોહિલવાડ પંથકમાં તેનો જોટો જડવો મુશ્કેલ હતો. ઘોડીના ચારેય પગ અને કપાળ ધોળેલા હતા. કાનની ટીસિયું બેવડ વળી જતી હતી. ઘોડી ગામમાંથી નિકળતી ત્યારે લોકો તેના સામું જોઈ રહેતા હતા અને ઘોડીના વખાણ કરતા હતા.

જવાબ : ઢેલને લાવ્યા બાદ ત્રીજા વરસે વછેરી ચડવ થઇ ગઈ. આંબા પટેલે પાંતે ખાંતે એને રેવાળ ચાલ શીખવી. ઢેલ ઘોડાની અસલ ઓલાદ હતી. ચાલ તો તેના બાપની જ માથે બેઠેલો અસવાર હાથમાં દૂધની ટબુડી લઈને મોટી રેવાળમાં પાંચગાઉંનીભોં વહ્યો જાય, તોય દૂધનું ટીમ્પુયે હેઠું નો પડવા દે. ઢેલની ચાલ આવી હતી.

જવાબ : આ પાઠના લેખક જોરાવરસિંહ દાનુભા જાદવ ધંધુકા તાલુકાના આકરું ગામના વતની છે. સહકારી સંસ્થામાંથી અધિકારી તરીકે નિવૃત્ત થઈને અમદાવાદ ખાતે વસ્યા છે. લોકસાહિત્યના વિવિધ સ્વરૂપોમાં તેમણે કામ કરેલું છે. મરદકસુંબલ રંગ ચડે, આપણા કસબીઓ, મરદાઈ માથા સાટે અને લોકજીવનના મોતી, લોકસંસ્કૃતિમાં પશુઓ એમના લોકમેળા અને લોકજીવનને સ્પર્શતા ગ્રંથો છે. વિચરતી જાતિની લોકકળાઓને તેમણે વાચા આપી છે. તેઓશ્રીનું વિવિધ સન્માનોથી સ્વાગત કરીને પુરસ્કારો અપાયેલ છે.

જવાબ : મામાનો સંદેશો આવ્યો કે “ભાણેજને માલુમ થાય કે જે કામ કરતા હોય ઈ પડતા મૂકીને મણાર(મામાનું ગામ) આવીને રોટલા શીરાવજો.” આવા સમાચારે પટેલ વિચારમાં પડી ગયા કે “કોઈ દી નઈ ને મામાએ આજ આવા વાવડ કેમ કેવરાવ્યા હશે. નક્કી કઈ નવાજૂની થઇ હશે, નકર મામા કામ પડતું મૂકીને આવવાના સમાચાર મોકલે નૈ.” વધુમાં સમાચાર લાવનારે પણ કંઈ ન જણાવતા આંબાપટેલના મનમાં અમંગળ શંકાઓ ઘેરવા લાગી હતી.

જવાબ : પટેલની પત્ની કહે છે કે “અટાણે અહુરવેળાએ જવા નિકળ્યા છો પણ મારૂ મન પાછું પડે છે. ભલા થઈને હવારે મોહૂંઝણામાં જાવ તો? એક રાતમાં શું ખાટું મોળું થઇ જવાનું છે? સોમાહાનો દી છે ને પાણીબાણી આયુ હશે તો તમે હુરમત કર્યા વિના નૈ રો ને અમને ઉપાધિનો પર કરાવી મૂકશો.”

જવાબ : મામી ભાણેજને બળદની વાત પૂછે છે તેનો આંબા પટેલ જવાબ આપે છે કે “બળદેય મામી, હવે હાજો નરવો થૈ ગયો સે” આમ ભાયા ભરવાડ બળદ જેવા જનાવરોના ઓસડિયાં કરતા હતા અને તેમાં નિપૂણ હતા.

જવાબ : મામાના ઘરે વાળું કરીને મેડીએ ખાટલા ઢાળીને સૂતા ત્યારે મામાએ પોતાની જુવાન દીકરીના સંબંધ બારામાં ભાણેજને ભલામણ કરી મનનો ભાર હળવો કર્યો.

જવાબ : શેત્રુંજીના પાણીમાં ડૂબતા બચી ગયેલા આંબા પટેલ ઘોડીની પીઠ પસવારતાં બોલે છે કે "બાપ ઢેલ, તે આજ જીવતરના દાન દીધાં છે."

જવાબ : ઢેલ ઘોડીના કારણે આંબા પટેલનો જીવ બચી જાય છે તે વાત તેમના પત્નીને જાણવા મળી ત્યારે આભારવશ તેઓ બોલ્યા કે “ખમ્મા બાપ ઢેલ તારો ગણ જિંદગી લગી શેં ભુલાશે.”

જવાબ : આંબા પટેલને ગામના અને પરગામના સૌ આંબા અદા (દાદા) ના નામથી ઓળખતા હતા.

જવાબ : મામાએ પોતાની જુવાન દીકરી અંગે ભાણેજને તેની સગાઈની ભલામણ કરી.

જવાબ : આંબા પટેલની ઘોડી શેત્રુંજી નદીમાં ખાબકી ત્યારે ગામના લોકોએ આંબા પટેલને હિંમતવાળા કહ્યા.

જવાબ : શેત્રુંજી નદીને કાંઠે પહોંચતાં જ આંબા પટેલે ઢેલ ઘોડીને “બાપ  ઢેલ, તેં આજ જીવતરનાં દાન દીધાં છે.” કહીને આંસુ સાર્યા.

જવાબ : આંબા પટેલને ઘોડાનો શોખ વળગેલો હતો.

જવાબ : આંબા પટેલ વાવડી ગામનાં વતની હતા.

જવાબ : ગોહિલવાડમાં

જવાબ : આંબા પટેલ શેત્રુંજી નદી પસાર કરે છે.

જવાબ : શેત્રુંજી નદીમાં પૂર આવે છે

જવાબ : આંબા પટેલને રસ્તામાં તળાજાનો ડુંગર દેખાય છે.

જવાબ : “બાપ ઢેલ, તે આજે જીવતરનાં દાન દીધાં છે.” આ વાક્ય આંબા પટેલ બોલે છે.

જવાબ : આંબા પટેલ ભરવાડની ઝોકમાંથી બે બકરીઓ લઈ આવ્યા હતા.

જવાબ : “માળો આંબો પટેલ વછેરી ગોતી લાવ્યો છે ને કંઈ!” આ વાક્ય ગામનાં લોકો બોલે છે.

જવાબ : ‘ગણેશની બા, હાંભળો છો કે ?’ આ વાક્ય આંબા પટેલ બોલે છે.

જવાબ : “પટલાણીની દીકરી થૈ ને મને મોળું ઓહાણ આલો છો ?” આ વાત આંબા પટેલ એમની પત્નીને કહે છે.

જવાબ : ‘ઘોડીની સ્વામીભક્તિ’ પાઠ ‘લોકસાહિત્યની અશ્વકથાઓ’માંથી લેવામાં આવ્યો છે.

જવાબ : ઘોડીની સ્વામીભક્તિ અને વફાદારીનું આ પાઠમાં લેખકે ખૂબ જ હ્રદયસ્પર્શી આલેખન કરેલ છે. આંબા પટેલ મામાના ગામ મણારથી પોતાના ઘરે જવા નિકળે છે ત્યારે એકાએક વરસાદ અંધારીને સાંબેલાધાર તૂટી પડે છે. વધુ વરસાદથી શેત્રુંજી નદીમાં ઘોડાપૂર આવ્યું છે. આંબા પટેલને ઘરે જવાની ખૂબ જ તાલાવેલી ઉપડી હતી અને તેમણે ઉતાવળે નિર્ણય કરીને નદીમાં ઘોડીને નાખી. પરંતુ નદીમાં પાણીનું વહેણ ખૂબ જ વેગવાળું હતું. ઘોડી જેમ તેમ કરીને કાંઠા સુધી પહોંચી ગઈ, પણ ઘોડી પામી ગઈ કે આંબા પટેલ પાણીમાં રહી ગયા છે તેથી તે નસકોરા ફુલાવતી સહેજ પણ સમય વિતાવ્યા સિવાય ફરી પાછી નદીમાં ખાબકી અને આંબા પટેલને શોધવા લાગી. આ બાજુ આંબા પટેલ પાણીમાં ડૂબી રહ્યા છે પટેલને તરવામાં એક પણ કાહરી ફાવતી નહોતી. તેમનામાં હિંમત રહી ન હતી. એટલામાં તો સડસડાટ કરતી ઘોડી આંબા પટેલની નજીક આવી. પોતાની ઘોડીને પરત આવેલી જોઇને આંબા પટેલે હાથ ફેલાવીને તેની ડોક પકડી લીધી. પટેલમાં હવે જોશ આવી ગયો હતો. ચતુર ઘોડી નદીના વહેણને ચીરતી કાંઠા તરફ જવા લાગી. ધોડી પાણીમાં તણાતી, ફંગોળાતી, મહામુસીબતે નદીના કાંઠે આવી. આમ, ઘોડીએ પોતાના અસ્વારને બચાવીને પોતાની માલિક પ્રત્યેની વફાદારી પુરવાર કરી.

જવાબ : ઘોડાના શોખીન આંબા પટેલે છ મહિનાની ઢેલ ઘોડીને પોતાને ઘેર લઈ આવ્યા. પોતાના સગા દીકરાની જેમ તેનું જીવની જેમ જતન કર્યું. ભરવાડના ઝોકમાંથી બે-ત્રણ બકરી લાવીને, બકરીને દોહીને તેનું દૂધ ઘોડીને પીવડાવતા. તેમની આટલી કાળજીથી બે વરસમાં તો ઘોડી પર કોઈ પણ સવારી કરી શકે તેવી તૈયાર થઈ ગઈ આંબા પટેલે તેને હોંશે હોંશે રેવાલ ચાલ શીખવી. જાણે ઢેલ ઘોડી માના કોઠા (ગર્ભ)માંથી જ બધું શીખીને આવી હોય એમ તે રેવાલ ચાલમાં એટલી નિપ્ણાત થઈ ગઈ કે તેના પર સવારી કરનાર હાથમાં દૂધની ટબુડી લઈને બેસે અને ઢેલ ઘોડી પાંચ ગાઉ રેવાલમાં દોડે તોપણ દૂધનું એક ટીપું પણ નીચે ન પડે. આનો યશ આંબા પટેલનાં વહાલ, જતન અને ઉછેરને દેવો પડે.

જવાબ : આંબા પટેલ (વછાણી)ને ગામ અને પરગામના સૌ આંબા અદા(દાદા)ના નામથી બોલાવતા. ઘોડાના શોખીન આંબા પટેલ અસલ ઓલાદની જાતવાન છ મહિનાની વછેરી મૂલવીને પોતાના ઘેર લઈ આવ્યા હતા. પોતાના દીકરાની જેમ તેને વહાલથી ઉછેરી હતી. તેને હોંશે હોંશે રેવાલ ચાલ શીખવી હતી. તેઓ માનતા હતા કે આ જાતવાન ઘોડી રાંગમાં રમતી હોય પછી ચિંતા કરવાની જ ન હોય. આંબા પટેલ તેમના મામાને લાખ રૂપિયાના માણસ એટલે કે પ્રતિષ્ઠિત માણસ ગણતા હતા એટલે મામાનો સંદેશો આવે કે તરત જ ભર્યું ભાણું એક બાજુ હડસેલીને પણ મામાને મળવા જવું એમ આંબા પટેલ માનતા હતા. મામાને પણ તેમના ભાણેજ પર વિશ્વાસ હતો એટલે જ તેમણે ભાણેજ આંબા પટેલને પોતાની દીકરીની સગાઈ અંગે ભલામણ કરી. મામાને ત્યાંથી ધેર પાછા ફરતાં શેત્રુંજી નદીમાં પૂર આવ્યું ત્યારે તેમની જાતવાન ઢેલ ઘોડીની ખાનદાની અને વકાદારીને કારણે તેમને જીવતદાન મળ્યું હતું. એ માટે તેમણે ઢેલ ઘોડી અને ગામના ઠાકોરજીનો આભાર માન્યો હતો.

જવાબ :

સોંસરવું નિકળવું – મુશ્કેલીમાંથી સફળ રીતે બહાર આવવું.
આંખો ફાટી જવી – આશ્ચર્યચકિત થઇ જવું.
બેઘોડે વાત જોવી – આતુરતાથી રાહ જોવી.
પેટ દેવું – મનની વાત કહેવી.
હડી કાઢવી – દોટ મુકવી.
એક ના બે ના થવું – વાત પર મક્કમ રહેવું.
જીવતરના દાન દેવા – કુરબાન થઇ જવું.
મોળું ઓહાણ આપવું – માણસનું નાહિંમત બનવું, ઢીલો પડે તેવું કહેવું.
અર્ધાઅર્ધા થવું – ચિંતાતુર થવું.
ખાટુમોળું થવું – બગડી જવું.

જવાબ :

દળી – ઘોડાના સવારને બેસવા માટે ઘોડાની પીઠ પર રાખવાનું રૂ કે ઉનનું આસન.
તંગ – ઘોડાના પેટ ફરતો તાણીને બાંધેલો પટ્ટો.
પેંગડુ – ઘોડેસવાર જેમાં પગ રાખે તે કડું.
ગમાણ્ય – ગમાણ – ઢોરની નીરણ માટે આડું લાકડું રાખી કરેલી જગ્યા.
જોગાણ – ઘોડા, બળદ વગેરેને ખાવા માટે અપાતું અનાજ.

જવાબ :

માવજત – સંભાળ
આગંતુક – આવી ચડેલું
ઓલાદ – સંતાન(અહીં) જાત
છાતીસલો– હિંમતવાળો
ગોહિલવાડ – સૌરાષ્ટ્રમાં ભાવનગર રાજ્યનો ભાગ
ઝોક – નેસડાનો ઢોર બેસતા હોય તે ભાગ
ઘેટા-બકરાનો વાડો
અહુરવેલા – કસમય, અસુરવેડા
ગજર ભાંગવો – એક પ્રહર પૂરો કરવો. (થવો)
મઝરોમઝરો – ઝાંખો ઝાંખો
હુમચી ખૂંદવી – તાનમાં ઘોડી ઉછળકુદ કરે તે
અનારવો – માંદો
હડીયાપાટી – દોડા દોડી
ગદરો – ગારો, કાદવ
ધરાહાર – ધરાર, બિલકુલ
બગદાટી – ધબધબાટી
કાહરી ફાવવી – પ્રયત્ન સફળ થવો
હરેરી જવું – નાહિંમત થવું

જવાબ :

ખોરડું – માટીની ભીંત કે ગારવાળું નાનું મકાન
સંધાય – બધા, સૌ
બકોરવું – બોલાવવું
મૂલવવું – કિંમત આંકવી
જડવું – મળી આવવું, હાથ લાગવું
રેવાળ – ઉછળે નહીં તેવી વેગવાળી ઘોડાની ચાલ
ભોં-ભોંય
સંધેવો – સંદેશો
ઓહાણ – ખયાલ
વાવડ – સમાચાર, સગડ
વાળું – સાંજ પછીનું ભોજન
ચંત્યા – ચિંતા, ફિકર
વાંહે – પાછળ
સડપ – ઝડપથી, એકદમ
હવારે – સવારે
મોહુંઝણું – પરોઢિયાનો સમય
સોમાહું – ચોમાસું
ભરૂહો – ભરોસો
બીકાળવા – બીક લગાડે તેવાં, બીકણ
લગણ– લગી
ઘોડ્યે – ની જેમ
સળાવો – વીજળીનો ચમકારો
મઉ થઇ જવું – ભૂખથી ટળવળવું, ખૂબ ભૂખ લાગવી
ગણ - ગુણ